Tükenmişlik sendromu hayatın her alanında karşımıza çıkabilen psikolojik bir rahatsızlıktır. Mesleki tükenmişlik sendromu ve anne olan kadınlarda görülen tükenmişlik sendromu sıkça rastlanan durumlar arasında yer almaktadır. Tükenmişlik sendromu belirtileri bireylerde genellikle benzerlik göstermektedir. Bitkinlik, yorgunluk ve halsizlik tükenmişlik sendromu belirtileri arasında çok yaygındır. Tükenmişlik sendromu tanısı konulan bireylerde, tükenmişlik sendromu tedavisi kişinin hayatına ve standartlarına uygun olarak yapılmalıdır.
Tükenmişlik Sendromu Nedir?
Tükenmişlik sendromu, kişinin ruh halini etkileyen ve sosyal hayatında da kişiyi zorlayan psikolojik bir rahatsızlıktır. Tükenmişlik sendromu genellikle iş hayatı içerisinde daha çok karşımıza çıkmaktadır. İş hayatının getirmiş olduğu bazı sorumluluklar kişinin kaldırabileceği yükten daha fazla gelebilmektedir. Sosyal hayatta ise aile konusunda genellikle baskılanan, çok fazla aile içerisinde sorumluluk yüklenen kişilerde de tükenmişlik sendromu görülmektedir.
Tükenmişlik Sendromu Türleri
Duygusal Tükenmişlik
Duygusal anlamda tükenmişlik yaşıyorsanız; iş yapmasanız dahi (sabah saatlerinde, iş yapmaya başlamadan önce) kendinizi tükenmişlik hissi yaşarken bulabilirsiniz.
Normal zamanlarda kişi yoğunluktan bunaldığında arkadaşları ve ailesiyle vakit geçirerek ya da küçük bir tatile giderek kendini iyi hissedebilirken duygusal tükenmişlik yaşayan bireyler bu aktivitelerden aynı şekilde verim alamazlar. Bu durum kişide sinirlilik, moral bozukluğu, somatizasyon bozukluğu gibi belirtilere yol açabilir. Boşluk duygusu oluşabilir. Duygusal yorgunluğa bağlı olan tükenmişlik, uyku bozukluklarına da neden olabilmektedir.
Depersonalizasyon
Tükenmişlik hisseden kişiler diğer insanlarla (hastalar, müşteriler, arkadaşlar vs.) münasebetlerinde daha az duygu gösterirler, daha soğuk dururlar. Boş vakitlerini değerlendirmek ve sosyal ilişkilerini korumak anlamsız bir hale gelir. Kişi zamanla değer kaybına uğrar, işi ve arkadaşlıkları zarar görebilir. Tükenmişlik hissi yaşayan kişiler olumsuz düşünceleri nedeniyle suçluluk duygusu yaşarlar. Kişinin kendine yabancılaşması veya uzaklaşması (depersonalizasyon) da gözlemlenen ruh halleri arasında yer alır.
Düşük Verimlilik ve Yetersizlik Duygusu
Verimlilik düşer. Tükenmişlik yaşayan bireyler bu durumu fark ettiğinde günlük ve iş hayatındaki sorumluluklarını yerine getiremeyecekleri hakkında korku duyarlar. Başarısız olmaktan korkan kişi genellikle gerektiğinden fazla çalışarak bunu telafi etmeyi hedefler ya da ilaç, alkol ve uyuşturucu madde kullanarak verimliliğini artırmaya çalışır.
Tükenmişlik sendromunun sıklığına dair yapılan araştırmalar farklı sonuçlar vermektedir. Tükenmişlik sendromunun sıklığı hakkında öne sürülen tahminler kesinlik taşımayacaktır.
Tükenmişlik sendromu kişide nasıl oluşur sorusuna gelecek olursak, tükenmişlik sendromu sürecini etkileyen bir takım risk faktörlerinden, kişilik özelliklerinden ya da çalışma şartları gibi kişinin yaşamında stres oluşturan durumlardan kaynaklandığını söylemek mümkündür.
Tükenmişlik Sendromu Neden Olur?
Tükenmişlik sendromu genellikle stresli ve yoğun iş hayatına sahip kişilerde görülür. İşteyken keyifsiz olan birey işte olmadığı zamanlarda keyifli olabilir. Fakat hissettiği olumsuz duygular tüm hayatını etkiler. Sorumluluk alarak önemli kararlar vermesi gereken, iş yetiştirmesi için baskı gören, zamana karşı yarışan, yaptığı iş için fazla hassas davranması gereken bireylerde tükenmişlik sendromu oluşma riski diğer kişilere göre daha yüksektir. Ancak bu durumların olmadığı kişilerde de tükenmişlik sendromu görülebilmektedir. Aynı zamanda kişisel faktörler de tükenmişlik sendromuna yol açabilir. Mükemmeliyetçilik odaklı olan, hayır derken zorluk yaşayan ve iş hayatında yapması gerektiğinden fazla sorumluluk üstlenen kişilerin de bu sendroma yakalanma riski artabilir.
Tükenmişlik Sendromu Belirtileri
Tükenmişlik sendromu yaşayan kişide rastlanan semptom ve belirtilerden ilki bitkinlik olacaktır. Bitkinlik yaşayan birey hem fiziksel hem de duygusal açıdan tükenmişlik hissedecektir. Fiziksel semptomlar; uyku ve yemek düzeninde değişiklik, karın ağrısı, baş ağrısı, uyku problemleri ve iştah konusunda düzensiz değişiklikler olarak kendini gösterebilir.
İş yükünden bunalmış kişiler tatil yapmak ve kaçmanın hayalini kurabilirler. İleri seviyedeki hastaların duygularını bastırabilmek için alkol, uyuşturucu ve fazla gıda tüketimine yönelmesi de tükenmişlik sendromu belirtileri arasındadır.
Tükenmişlik sendromu yaşayan kişilerde arkadaşlarına ve aile üyelerine karşı soğukkanlılığı olamama, kolay öfkelenme gibi durumlar oluşabilir. Günlük hayattaki stres faktörleri ile başa çıkmak zorlaşır. Özellikle planlamasına göre gitmeyen durumlar kişilere aşılması zor engeller olarak gözükür.
Tükenmişlik sendromu aynı zamanda anksiyete ve depresyon gibi sağlık sorunlarına da temel oluşturabilir. Unutkanlık, karamsarlık, değersiz hissetme, yorgunluk ve sindirim sistemindeki bozukluklar da belirtiler arasında yer alır.
Tükenmişlik Sendromu Tedavisi
Kişinin hayatında büyük olumsuz etkileri olsa da oldukça kolay ve etkili yöntemlerle tedavisi mümkündür. Tedavi süreci hastalığın ilerleme seviyesine göre şekillenmektedir. Sendromun ağır seyretmediği vakalarda kişinin kendinin alabileceği önlemler, iş hayatında ve sosyal yaşamında yapacağı değişiklikler sendromla başa çıkmada yeterli olabilmektedir. Fakat bu aşamaya geçilmesi kişinin öncelikli olarak muayene olmasını gerektirir. Ruh sağlığı üzerine görüşülen uzman sendromun oluşmasındaki başlıca faktörleri belirleyerek tedavi sürecindeki alınacak önlemleri bu faktörlere göre oluşturur. Tükenmişlik sendromunun tedavisi için başlıca psikoterapi yöntemi kullanılmaktadır. Ancak sendromun şiddetli seyrettiği, kişinin günlük yaşamına devam edemediği vakalarda gerekirse doktor yönlendirmesiyle ilaç tedavisi uygulanmaktadır.
Sendromun tamamen geçmesi ve hastanın tekrar normal hayatına kavuşabilmesi için kişinin de çaba göstermesi gerekmektedir. Hasta yaşam stilinde değişiklikler yapmalı, kendine zaman ayırmalı ve stres kaynağı olan durumlardan uzak durmaya çalışmalıdır. Psikoterapiyi aksatmayan ve hekim tarafından yapılan yönlendirmelere uyan hastalarda tedaviye yönelik olumlu etkiler görmek uzun bir süreç gerektirmeyecektir.
Tükenmişlik Sendromu Ne Kadar Sürer?
Tükenmişlik sendromunda iyileşme süresi, uygulanan tedavi yöntemlerine göre kişilerin semptomlarında görülen iyileşme hızı farklılık göstermektedir. Bunların yanında kişinin iş hayatındaki ve günlük yaşamındaki sorumluluklarının azalması da süreci hızlandırabilir. Tükenmişlik sendromu yaşayan kişilerin tedavisi uzman doktorlar tarafından belirli yöntemler ile yapılmaktadır. Kişide tükenmişlik sendromuna sebep olan kaynak bir uzman tarafından tespit edilir ve uygun olan tedavi yöntemi seçilerek kişiye terapi ya da ilaç tedavisi uygulanır.
Tükenmişlik Sendromu Evreleri
Tükenmişlik sendromu 4 evreden oluşmaktadır.
İlk Evre
İdealistlik evresi olarak da adlandırılmaktadır. İlk evredeki birey fazla sorumluluk altında kalır ve sorumluluklarını gerçekleştirebilmek için hem psikolojik hem fiziksel yönden sınırları aşacak kadar kendini zorlayabilir. Bireyler bu aşamadayken oldukça iyimserdir. Sorumlulukları için çok fazla çaba sarf eder. Kişinin hayatı sorumlulukları üzerine şekillenmeye başlar. Fakat bu evrede kişide enerji azalması ve yorgunluk hissi oluşmaya başlar. Bu belirtiler ikinci evrenin başlangıcına işaret eder.
2. Evre
Bu aşamada birey yaptığı işlerin sonucunda memnun olmaz. Çaba ve zaman harcayarak gerçekleştirdiği eylemleri beklentisini karşılamaz. Sendromun bu evresindeki kişiler duygusal bir buhrana girebilir. Sonrasında üçüncü evre görülmektedir.
3. Evre
Sendromun üçüncü evresindeki birey diğer evrelerde yaşanılan olumsuz durumların hep devam edeceğini düşünür ve bu zamana kadar biriken mutsuzluk, umutsuzluk ve bitkinlik hislerinin içinden çıkamaz. Bu evrede içine kapanık olmaya başlayan bireyler çok fazla umutsuz hissederler ve kendilerini her şeyden uzak tutmaya çalışırlar. Aynı sırada kişi, artan duygusal yükü sebebiyle sinir nöbeti, öfke problemi, tepkisizlik ve uyku bozukluğu gibi semptomlar yaşamaya başlar.
Son Evre
Apati evresi olarak adlandırılan aşama tükenmişlik sendromundaki son evredir. Son evredeki kişinin etrafında gerçekleşen olaylara karşı tepkisiz kaldığı gözlemlenmektedir. Geçmişteki olaylara karşı inancını yitirmiş olan kişinin gelecek için de umut dolu beklentileri yoktur. Bu aşamadaki kişi iş hayatında ve sosyal ilişkilerinde sorun yaşar. Her şeyin kötüye gittiğini ve asla düzelmeyeceğini düşünür. Olaylarla başa çıkmakta zorlanan kişi sorumluluklarını yerine getirmekte zorlanabilir, iş hayatında pasif kalabilir hatta istifa edebilir.
