Klinik Farmakogenetik Laboratuvarı

Üsküdar Üniversitesi, Tıbbi Genetik ve Moleküler Tanı Laboratuvarı bireylerin farmakogenetik profillerinin belirlenmesine yönelik genotipleme çalışmaları yürütülmektedir. Laboratuvarımız moleküler düzeyde yapılacak olan çalışmalara uygun olarak dizayn edilmiş ve gerekli makine- teçhizat donanımına sahip bir Tıbbi Genetik ve Moleküler Tanı laboratuvar oluşumu gerçekleştirilmiştir.

Laboratuvarımızda genotipleme yapılabilmesi için hastalardan alınan kan veya herhangi bir doku örneğinden DNA/ RNA izolasyonu gerçekleştirilmektedir. Daha sonra bu örneklerden genotipleme veya ekspresyon düzeylerinin belirlenmesi için çalışmalar yapılabilmektedir. Genotipleme çalışmaları için konvansiyonal PCR (polimeraz zincir reaksiyonu, PZR), restriksiyon enzimi kesim fragman analizi (RFLP), dizi analizi çalışmaları yürütülmektedir. Ayrıca laboratuvarımızda Real-time PCR ile daha hassas analizler gerçekleştirilmektedir.

Genotipleme çalışmaları, fenotipik olarak yapılan çalışmaların bazı durumlarda tamamlayıcısı, bazı durumlarda da öncülüğünü yapmaktadır. Genotip- fenotip koreleasyonunun sağlanması ile hastalara daha etkili, kısa sürede ve yan etkilerini minimize edildiği bir tedavi programı uygulanmaktadır. Genotipik olarak CYP2D6, CYP2C9, CYP2C19, CYP1A2 ve CYP3A4 gruplarına ait analizler, 5HTT ve COMT polimorfizmi başlıca genotiplenen genlerdir.

Klinik Farmakogenetik Laboratuvarı Ne İşe Yarar?

‘Kişiye Özel Tedavi’ kapsamında Farmakogenetik; kişilerin genetik yapılarında var olan varyasyonlar nedeni ile ilaçlara karşı verdikleri yanıtlardaki değişiklikleri inceler. İlaçların metabolize edilmesinde rol alan veya mekanizmanın işlemesinde etkin olan genetik yapılardaki farklılıklar bazı kişilerde ilacın yararlılığını ve/ veya zararlı etkilerini etkileyebilmektedir. Günümüzde uygulanmakta olan bazı genetik testler ile gereksiz veya yan etkileri yüksek olabilecek durumlar önceden saptanabilmektedir.

Farmakogenetik Test Nedir?

Farmakogenetik testler, bireylerin genetik yapılarını inceleyerek ilaçların vücutlarındaki etkilerini tahmin etmeye ve kişiselleştirilmiş tedavilerin geliştirilmesine yardımcı olan genetik testlerdir. Bu testler, ilaçların metabolizması, etki mekanizması ve yan etkileri ile ilişkilendirilen belirli genetik varyasyonları belirlemeyi amaçlar. Farmakogenetik testler, hasta için en etkili ve en güvenli tedaviyi belirlemeye yardımcı olabilir ve yan etkileri minimize etmeye yardımcı olabilir. Günümüzde hastalıkların tedavisinde iki ana yöntem uygulanmaktadır:

Deneme-yanılma Yöntemi: İlaç etkisini gösterinceye kadar uygulanır.
Protokol Yöntemi: Önce tanı koyulur. İlaçlar protokoldeki karar şemasına göre verilir.

Farmakogenetik çalışmaların klinikte iki temel uygulaması bulunmaktadır:

İlaçlara Yanıtın Değerlendirilmesi: Hangi hastaların belirli ilaçlara iyi yanıt vereceği ve kimlerin yanıt veremeyeceği belirlenir. Bu sayede etkili tedavi süreçleri kişiselleştirilir.
Yan Etkilerin Önlenmesi: İlaçların yan etkilere neden olabileceği hastalar önceden tespit edilir. Bu sayede yan etkilerin ortaya çıkma riski azaltılır ve ilaçların güvenliği artırılır.

Bu amaçlar doğrultusunda laboratuvar testleri kullanılır. Tedavisel ilaç kan düzeyi takibi (TDM) ile ilaçların etkileri izlenir ve genetik profiller belirlenir. Ayrıca "probe drug" kullanarak fenotipleme yapılır. Farmakogenetik bilimi, hastaların genetik yapılarına göre ilaç yanıtlarını, etkileşimleri ve yan etkileri öngörmekte ve kişiye özel tedavi yaklaşımının gelişmesine katkı sağlamaktadır.

Ülkemizde ilaç kan düzeyi ölçümleri sınırlıdır ve spesifik olmayan yöntemlerle yapılır. Ancak farmakogenetik, kişiye özel tedavi anlayışını geliştirerek ilaç tedavisinin etkinliğini ve güvenliğini artırmayı hedefler. Bu alandaki ilerlemeler, hastalıkların daha iyi yönetilmesine ve tedaviye yanıtın artırılmasına katkı sağlayabilir.

Farmakogenetik Testler Hangi Amaçlarla Kullanılır?

Farmakogenetik testler, kişilerin genetik yapılarını inceleyerek ilaçların vücutlarındaki etkilerini tahmin etmeye ve kişiselleştirilmiş tedavilerin geliştirilmesine yardımcı olan genetik testlerdir. Bu testler, aşağıdaki amaçlarla kullanılır:

İlaç Yanıtının Tahmin Edilmesi: Farmakogenetik testler, bir ilacın kişinin genetik profiline uygun olup olmadığını belirlemeye yardımcı olur. İlaçlar, her bireyde farklı şekilde işleyebilir ve bu testler, bir ilacın kişinin hastalığına nasıl yanıt vereceğini öngörmeye yardımcı olabilir.

İlaç Dozajının Ayarlanması: Bireyler arasındaki genetik farklılıklar, ilaçların metabolizması üzerinde etkili olabilir. Farmakogenetik testler, bir ilacın uygun dozunu belirlemede kritik olabilir. Dozajın kişinin genetik profiline uygun şekilde ayarlanması, tedavi etkinliğini artırabilir ve yan etkileri azaltabilir.

Yan Etkilerin Azaltılması: Bazı ilaçların yan etkileri, bireylerin genetik varyasyonlarına bağlı olarak ortaya çıkabilir. Farmakogenetik testler, hangi yan etkilerin risk altında olduğunu tahmin edebilir ve tedavinin daha güvenli hale gelmesine yardımcı olabilir.

Tedaviye Direnç Durumlarının İncelenmesi: Bazı hastalar, belirli ilaçlara direnç gösterebilirler. Farmakogenetik testler, bu direnç nedenini belirlemeye yardımcı olabilir ve alternatif tedavi seçenekleri önerilebilir.

İlaç Etkileşimlerinin Değerlendirilmesi: Farmakogenetik testler, aynı anda kullanılan birden fazla ilacın vücutta nasıl etkileşime gireceğini değerlendirmeye yardımcı olabilir. Bu, ilaç kombinasyonlarının güvenliği ve etkinliği açısından önemlidir.

İlaç Geliştirme ve İlaç Seçimi: Farmakogenetik çalışmalar, ilaç geliştirme süreçlerinde ve yeni ilaçların belirli genetik profillere sahip hastalara uygun olup olmadığının belirlenmesinde kullanılır. Bu, daha hedefe yönelik tedavilerin tasarlanmasına yardımcı olabilir.

Kitapçık: Kişiye Özel Tedavi

"Kişiye Özel Tedavi; Klinik Farmakogenetik, Genetiğe Uygun Tedavi Seçenekleri" kitapçığını indirmek için buraya tıklayınız.

TDM MOLEKÜL LİSTESİ
S.No	Etkin Madde	İlaç Yarılanma Ömrü (t 1/2)(Saat-Gün)	Terapötik Aralık	Alarm Düzeyi	TDM için Önerilen İlaç Kullanım Sırası
1.	Alprazolam	12–15 saat	20-40	100 ng/ml	3
2.	Acomprosate	3–33 saat	250-700	1000 ng/ml	3
3.	Amisulpiride	12–20 saat	100-320	640 ng/ml	1
4.	Amitriptiline + Nortriptiline	10–28 saat + 18–44 saat	80-200	300 ng/ml	1
5.	Aripiprazole	60–80 saat	100-350	1 000 ng/ml	2
6.	Asenapine	13–39 saat	1-5	10 ng/ml	4
7.	Atomoxetine	2–5 saat	200-1000	2 000 ng/ml	3
8.	Bupropion + Hydroxybupropion	1-15 saat + 17-47 saat	850-1500	2 000 ng/ml	2
9.	Buspirone	1–5 saat	1–4	30 ng/ml	3
10.	Carbamazepine	10–20 saat	4-12	20 µg/ml	1
11.	Carbamazepine 10-11Epoxide	-	0.4-4	4 µg/ml	-
12.	Chlorpromazine	15–30 saat	30-300	600 ng/ml	2
13.	Citolopram	38–48 saat	50-110	220 ng/ml	1
14.	Clomipramine	16–60 saat	230-450	450 ng/ml	1
15.	Clonazepam	19–40 saat	4-80	100 ng/ml	3
16.	Clozapine+Norclozapine	12–16 saat	350-600	1 000 ng/ml	1
17.	DDTC_ME ( Disulfiram Diethylthiomethylcarbamate-methyl ester )	6–9 saat	270-310	500 ng/mL	3
18.	Diazepam	24–48 saat	100-2500	3000 ng/ml	4
19.	Donepezil	70–80 saat	50-75	75 ng/ml	2
20.	Duloxetine	9–19 saat	30-120	240 ng/ml	2
21.	Escitalopram	27–32 saat	15-80	160 ng/ml	2
22.	Fluoxetine	4–6 gün	120-500	1 000 ng/ml	3
23.	Flupentixol	20–40 saat	0.5-5	15 ng/ml	2
24.	Fluphenazine	16 saat	1-10	15 ng/ml	1
25.	Fluvoxamine	21–43 saat	60-230	500 ng/mL	2
26.	Gabapentine	5–7 saat	2-20	25 µg/ml	3
27.	Haloperidol	12–36 saat	1-10	15 ng/ml	1
28.	İmipramin + Desimipramin	11–25 saat + 15–18 saat	175-300	300 ng/ml	1
29.	Lacosamide	10-15 saat	1-10	20 µg/ml	3
30.	Lamotrigine	14–104 saat	1-15	20 µg/ml	2
31.	Levetiracetam	6–8 saat	20-40	50 µg/ml	4
32.	Lorazepam	12–16 saat	30-100	300 ng/ml	4
33.	Maprotiline	20–58 saat	75-130	220 ng/ml	2
34.	Memantine	60–100 saat	90-150	300 ng/ml	3
35.	Metformin	6.2 saat	1-2	5 µg/ml	-
36.	Methylphenidate	2 saat	6-26	50 ng/ml	3
37.	Mianserine	14–33 saat	15-70	140 ng/ml	3
38.