Yeme Bozuklukları, yeme davranışı ve yemekle ilgili duyguların ve düşüncelerin bireye ciddi boyutlarda rahatsızlık vermesiyle ortaya çıkar. Diyet yapma davranışı, yeme bozukluklarının gelişimine yol açan ortak uyarıcıdır. Kişinin yiyeceklere, kiloya ve görünüşe aşırı derecede takıntılı olma durumunun; sağlığına, ilişkilerine ve günlük aktivitelerine ters etki yapma derecesine kadar gitmesine neden olmaktadır.
Yeme Bozukluğu Nedir?
Yeme Bozuklukları, sadece yiyecek ve ağırlık ile ilişkili değildir. Bedensel belirtiler ön planda gibi görünse de ciddi psikiyatrik sorunlarla birlikte ilerler. Oluşan bir yeme bozukluğu, içsel yaşanan karmaşaya dışsal bir çözüm getirmektir. Yeme Bozukluklarının oluş nedenleri tam olarak bilinmemektedir. Etiyolojide biyolojik ve psikososyal nedenlerin birlikte rol oynadığı sanılmaktadır. Yeme Bozukluklarının altında yatan sebepler; düşük benlik saygısı, depresyon, kontrol kaybı duygusu, değersizlik, kimlik karmaşaları, aile içi iletişimde problemler ile ilişkilendirilmektedir.
Genel olarak adolesan ve genç kadınları etkiliyor gibi görünse de her yaşta ve her cinsiyette kişinin yeme bozukluğu olabilir. Yeme Bozuklukları Akademisi (AED: Academy for Eating Disorders)’ne göre Amerika’da 10 milyon kadın ve 1 milyon erkek bireyin yeme bozukluğunun olduğu tahmin edilmektedir. Erkeklerde görülen yeme bozuklukları, tahminlerin aksine son 10 yılda iki katına çıkmıştır. Yeme Bozuklukları, önemli fiziksel sağlık problemlerine yol açmanın yanı sıra, yüksek morbidite ile birlikte artmış ölüm riski taşıyan psikiyatrik bozukluklardır.
Yeme Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
Zaman zaman psikolojik sebeplere, duygu durumlarına göre tabakların ve öğünlerin şekillenmesi mümkün olabilir. Kişiye yeme bozukluğu tanısı konulabilmesi için başlıca belirtiler şu şekilde sıralanabilir:
- Kısa sürede aşırı kilo vermek
- Sık sık kalori hesabı yapmak
- Sosyal alanlarda yemek yemekten çekinme ve yemek yerken gerginlik
- Büyük ölçüde vitamin kaybı
- Kilo alma kaygısı ve sürekli kilo vermeye yönelik sohbet etme
- Ciltte ve ağız bölgesinde ve özellikle dişlerde oluşan kusurlar
- Aşırı derecede spor yapma
- Kusmaya bağlı olarak oluşan mide rahatsızlıkları
Yeme Bozukluğu Türleri Nelerdir?
Amerikan Psikiyatri Birliği (APA: American Psychiatric Association)’nin 2013 yılında yayınladığı kriterlerde (DSM 5) Yeme Bozuklukları son olarak aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır:
- Anoreksiya Nervoza
- Bulimiya Nervoza
- Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu
- Duygusal Yeme Bozukluğu
- Sınıflandırılamayan Yeme Bozuklukları
1. Anoreksiya Nervoza
Anoreksiya Nervoza hastaları genellikle; özgüvenleri düşük, eleştirici ve mükemmeliyetçi insanlardır. Tehlikeli derecede zayıf olmalarına rağmen kendilerini "şişman" hisseder ve aynaya baktıklarında kendilerini istenilen kilonun üzerinde görür. Kilo almaktan ve şişman olmaktan aşırı derecede korkar. Hastalığın erken safhalarında yeme davranışları ile ilgili sorunları olduğunu inkâr ederler ancak yemek yeme, yiyecek ve kilo kontrolü onlar için takıntı haline gelmiştir.
Bazı AN hastaları aşırı yeme döngüsüne girer ve sonrasında çok kısıtlı diyet ve aşırı egzersiz yapma, kendini kusturma veya laksatif (müshil), diüretik kullanma davranışında bulunur. Çoğu vakada, yeme bozuklukları ile beraber anksiyete, panik, obsesif-kompülsif bozukluk, alkol ve madde kötüye kullanımı gibi diğer psikiyatrik bozukluklar da tabloya eşlik edebilir.
Anoreksiya Nervoza Tanı Kriterleri Nelerdir?
Hastalığın tanı kriterleri şunlardır:
- Yaşı ve boyuna göre fiziksel sağlığını sağlayabilmesi için olması beklenen kilonun %85’nden az kiloda olma veya büyüme sürecinde beklenen kilonun altında olma,
- Beklenen kilonun çok altında olmasına rağmen kilo almaktan veya şişman olmaktan aşırı derecede korkma,
- Vücut ağırlığı ya da yapısı hakkındaki düşünce ve inancında bozukluk, özdeğerlendirmede vücut ağırlığı ya da şeklinden sebepsiz yere etkilenme veya kilosunun çok düşük olmasına rağmen inkâr etme,
- Zamanla, vücut açlığa ve beslenme bozukluğuna maruz kaldığından şu belirtiler izlenir:
Anoreksiya Nervoza Belirtileri Nelerdir?
- Adet görememe,
- Kalsiyum kaybına bağlı kemik erimeleri veya kırıklar,
- Saç ve tırnaklarda kırılmalar,
- Cilt kuruluğu ve cildin sararması,
- Kansızlık, kas dokusunda yıkılmalar, kalp kasında güçsüzlüğe bağlı kalp sorunları,
- Aşırı kabızlık,
- Düşük tansiyon, yavaş nefes alma ve düşük nabız sayısı,
- Vücut ısısında düşme,
- Depresyon, algılama becerisinde düşüş, hareketlerde yavaşlama.
2. Bulimia Nervoza
Bulimiya Nervoza hastaları sık tekrarlayan yeme nöbetlerinde fazla miktarda besin tüketir. Çoğu zaman şeker, karbonhidrat ve yağ oranları yüksek olan çok miktarda kalorili yiyecekler seçerek, çok hızlı yiyerek, bazen yemeği tatmadan yutabilirler. Yeme nöbetleri esnasında, hastalar kendilerini kontrol dışı hisseder. Nöbetten sonra bu davranışını telafisinde: aç kalma, kendini kusturma, fazla miktarda müshil (laksatif) ya da diüretik kullanma, aşırı egzersiz yapma ya da bu davranışların hepsini bir arada gösterme takip eder. İğrenme ya da utanma duygusu sebebiyle genelde bulimik davranışlarını gizlice yapar. Hastanın her yemekten sonra kusması tıbbi sorunları da beraberinde getirir.
Bulimia Nervoza Tanı Kriterleri Nelerdir?
Hastalığın tanı kriterleri şunlardır:
- Aşağıdakilerin beraber tekrarlaması:
- 2 saatlik bir zaman diliminde normalden çok fazla miktarda yiyecek tüketme,
- Yeme atağı sırasında kontrol kaybı hissi,
- Kilo alımını önlemek için telafi edici davranışların (kusma gibi) haftada 1 kere uygulanması,
- Öz değerlendirmede vücut ağırlığı ya da şeklinden sebepsiz yere etkilenme,
- Anoreksiya Nervoza’daki yeme atağından farklı olma.
Bulimia Nervoza Belirtileri Nelerdir?
Hastalığın belirtileri şunlardır:
- Kronik şekilde kızarmış ve yaralı boğaz,
- Boyundaki tükürük bezleri ve çene altındaki bezlerin şişmesi,
- Yanakların ve yüzün şişmesi ve adeta "sincap" gibi bir görüntü oluşması,
- Mide asitleri temasından dolayı diş minelerinin erimesi ve dişlerin çürümesi,
- Devamlı kusma sebebiyle mide kapağının bozulması ve reflü,
- Müshil kullanımı sebebiyle barsak tahrişi ve sorunları,
- İdrar sökücü ilaçlar sebebiyle böbrek hastalıkları,
- Sıvı kaybına bağlı sorunlar.
3. Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu
Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu olan hasta yemek yerken kontrolünü kaybeder. BN hastalığından farklı olarak yeme davranışının telafisini (kusma, egzersiz yapma, aç kalma gibi) yapmaz. Aynı zamanda fazla yemenin yol açtığı suçluluk, utanç ve sıkıntı tekrar aynı yeme döngüsünü yaşamalarına neden olur. Sonuç olarak bu hastaların kilosu genelde normalin biraz üstü ya da normalden çok fazladır. Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu olan obez hastalar, özellikle kalp-damar hastalıkları ve yüksek tansiyon riski taşır.
Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu Tanı Kriterleri Nelerdir
- Hastalığın tanı kriterleri şunlardır:
- Tıkınırcasına yeme atakları geçirmek ve bu sırada aşağıdakilerinde beraber tekrarlaması:
- Benzer koşullar altında ve zaman diliminde herhangi bir bireyin yiyebileceğinden çok daha fazla miktarda yiyeceği, kısa bir sürede (örneğin 2 saatte bir) yeme,
- Atak sırasında kontrol kaybı hissi (örneğin yemeyi veya ne kadar yediğini durduramama)
Tıkınırcasına yeme atakları aşağıdakilerden en az 3 tanesini kapsamalıdır:
- Normalden çok daha hızlı yeme,
- Rahatsız edici derecede doymuş hissedene kadar yeme,
- Fiziksel olarak aç hissetmemeye rağmen aşırı miktarda yeme,
- Yediklerinin miktarının görülmesinden utanma ve bu yüzden yalnız yeme,
- Yeme sonrası depresif ya da suçlu hissetme,
- Tıkınırcasına yeme ataklarının 3 ay boyunca en az haftada 1 olması,
- Tıkınırcasına yeme atağının sonrasında telafi edici davranışlarda (kusma, laksatif kullanma, lavman gibi) bulunma
4. Duygusal Yeme Bozukluğu
Duygusal yeme bozukluğu, kişinin olumsuz duygu durumlarının etkisiyle aç olmamasına rağmen sürekli yemek yemeye yönelmesi durumudur. Bu yeme bozukluğunun altında yatan nedenler problemlerle baş etme mekanizmasının yetersizliği, öğrenilmiş davranışlar, gıda yoksunluğu yaşama gibi birçok neden olabilir. Duygusal yeme bozukluğu tedavi edilmezse, obezite gibi ciddi hastalıklara zemin hazırlayabilmektedir.
Duygusal Yeme Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
Hastalığın belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
- Kısa aralıklarla çok sık yemek
- Çok hızlı yemek
- Yemekleri gizli yemek
- Negatif duygular yaşandığı zaman yemek
- Yemek yedikten sonra zihinsel olarak iyi hissetmek
- Öfke duyma halinde bunu belirtmek yerine yemek yemek
- Yani özetle, kişi konuşarak sorunu çözmeye çalışmak yerine, yemek yemeyi tercih eder. Bu da duygusal yeme bozukluğunun oluşmasında temel sebeptir.
5. Sınıflandırılamayan Yeme Bozukluğu
Anoreksiya nervoza hastası kişi hiç yemek yemez, Bulimia Nervoza hastası aşırı yemek yer ve sonrasında yediklerini kusarak çıkarır. Öte yandan sınıflandırılamayan yeme bozukluklarında ise kişi aşırı yemek yer fakat yediklerini çıkarmaz; yemeği çiğner ve henüz yutmadan çıkarır. Bunun gibi normal olmayan yeme alışkanlıkları, sınıflandırılamayan yeme bozuklukları olarak tanımlanır.
Yeme Bozukluğu Tedavisi Nedir?
Yeme Bozuklukları, ruhsal ve fiziksel sağlığın arasındaki ayrılmaz bütünleşik bağı göstermektedir. Fiziksel sağlığın sürekli olabilmesi için ruhsal durumun da düzeltilmesi gerekir, aynı durum tersi için de geçerlidir. Bu yüzden Anoreksiya Nervoza hastalarını tedavi etmenin ilk adımı kilonun sağlıklı bir düzeye getirilmesi; Bulimia Nervoza hastalarında ise ilk adım yeme ve kusma nöbetlerinin engellenmesidir. Ancak bu tedavide yol alabilmek için öncelikle kişinin hasta olmasına sebep olan veya hastalığını kötüleştiren, altta yatan duygusal sorunları çözmek gerekir.
Yeme bozuklukları olan kişilerin, hastalıklarını tetikleyen düşünceler, duygular ve davranışlar hakkında bilgi edinmesi ve anlaması için mutlaka psikoterapi gereklidir. Aynı zamanda, psikoterapiyle beraber bazı ilaçların kullanımının ve beslenme danışmanlığının bu hastalığın tedavisinde etkinliği gösterilmiştir. Yeme Bozukluklarının tedavisinde Genel Tıbbi Bakım, Beslenme Danışmanlığı, Psikiyatrik Tedavi ve Psikoterapi Desteği Programlarının beraber yürütülmesi gerekmektedir.
