Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB)

Travma Sonrası Stres Bozukluğu Nedir?

Çoğumuz bir travmatik olaya (sevilen birinin kaybı, ciddi bir hastalık, kaza veya kişisel saldırı.) şahit olmuşuzdur veya yaşamışızdır. Zamanla, yas dönemi geçer, acı azalır ve hayat normal halinde devam eder. Çoğumuz travmatik olaydan sonra kendiliğinden iyileşiriz. Ama bazı kişiler travmatik olaydan sonra aylar, hatta yıllar geçse bile iyileşmeyebilir, travmadan dolayı aşırı stres veya kaygı yaşamaya devam ederler.

Bu kişiler sık sık olayı tekrar yaşıyor gibi görüntülerini (flashback) görebilir veya olayla ilgili kabuslar görebilir, rahatlamak, konsantre olmak veya uyumak gibi kolay şeyler zorlaşır, kendilerini sevdiği kişilere yabancılaşmış gibi hissederler. Bu durumda travma sonrası stres bozukluğundan bahsederiz.

PDF

Travma Sonrası Stres Bozukluğu Neden Olur?

Bir travmatik olaydan sonra neden bazı insanlarda TSSB oluşur ve bazılarından oluşmaz, bilinmiyor. Fakat, travma ne kadar ciddi, uzun süren ve tehlikeli olursa, kişinin TSSB geliştirme ihtimalinin o kadar yüksek olduğu düşünülüyor.
Özellikle, başka insanlar tarafından yapılan travmalar (tecavüz, savaş veya saldırı) TSSB oluşmasında daha yüksek bir olasılık gösteriyor.

Travma Sonrası Stres Bozukluğu Belirtileri

• Uykusuzluk
• Kâbus
• Travmayı oluşturan olayla ilgili kötü anıların sürekli akla gelmesi
• Olayın tekrar edeceği korkusu ve tedirginliği ile yaşama
• En ufak şeyden irkilme
• Hızlı öfkelenme
• Gelecek planı yapamama
• İnsanların kendisini ve yaşadıklarını anlamıyor olduğunu düşünme
• Olayı hatırlatan en ufak şeyden kaçma

Travma Sonrası Stres Bozukluğu Risk Faktörleri Nelerdir?

Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) gelişiminde rol oynayan bir dizi risk faktörü bulunmaktadır. Ancak, bu faktörler her bireyde farklılık gösterebilir ve TSSB'nin ortaya çıkışında birden çok etken etkili olabilir. TSSB risk faktörlerinden bazıları:

Travmanın Şiddeti: Olayın şiddeti ve yoğunluğu arttıkça, TSSB riski de artabilir.

Yaş ve Cinsiyet: Genellikle çocuklar, genç yetişkinler ve kadınlar travmatik olaylara karşı daha duyarlı olabilir ve TSSB riski daha yüksek olabilir.

Ruh Sağlığı Öyküsü: Daha önce depresyon, anksiyete veya başka bir ruhsal bozukluğa sahip olmak, TSSB riskini artırabilir.

Aile Geçmişi: Aile üyelerinde psikiyatrik bozukluklar veya TSSB öyküsü olan bireylerde TSSB riski artabilir.

Sosyal Destek Eksikliği: Travmatik olay sonrasında yeterli sosyal destek alamamak, TSSB gelişimini etkileyebilir.

Başa Çıkma Becerileri: Sorunlarla başa çıkma becerilerinin zayıf olması, TSSB riskini artırabilir.

Ek Travmatik Olaylar: İlk travmatik olayın ardından başka travmatik olaylar yaşanması, TSSB riskini artırabilir.

Fiziksel Zarar: Kişinin kendisine veya başkalarına yönelik fiziksel zarar görmesi, TSSB riskini artırabilir.

Kişilik Özellikleri: Özellikle dürtüsellik, düzensizlik ve olumsuz düşünce kalıpları gibi kişilik özellikleri, TSSB riskini artırabilir.

Travma Sonrası Stres Bozukluğu Tanı Kriterleri

Travmanın Anılarından Kurtulamamak:

Travma oluşturacak olaylar sonrasında insanlarda bu olayın etkisi devam etmekte ve müdahale edilmediği sürece artmaktadır. Bu etkiler arasında olay anını sürekli hatırlamak, kâbuslar görmek, olayı tekrardan yaşıyor gibi hissetmek ve davranmak, olayla ilgili olabilecek en küçük şeyden bile fazlaca etkilenmek, olayın büyük bir bölümünü hatırlamakta zorlanmak, dünyadan kendini soyutlamak ve yabancı hissetmek gibi durumlar yer almaktadır. Profesyonel bir destek alınmadığı sürece kişi bu ve bu gibi durumlarla travma anına daha çok çekilir ve kurtulması zorlaşır. 

Travmayı Hatırlatan Durumlardan Kaçınmaya Çalışmak:

Kişi travmayı hatırlatan olaylardan kaçmaya çalışabilir, bu durumları yok sayabilir ancak bu, kişinin travmadan kurtulmasına veya travmanın etkilerinin azalmasına katkı sağlamaz. Aksine kişi, kendi iç dünyasında travmayı yaşamaya devam eder ve travmanın etkileri de zamanla daha da büyür.

Aşırı Derece Tetikte Olma Belirtileri:

Kişi; uykuya dalmakta zorlanabilir, herhangi bir şeye konsantre olmakta zorluk çeker. Her durumda tedirginlik yaşar, seslere ve hareketlere karşı duyarlılığı artar, bu yüzden de sürekli bir irkilme durumundadır. Öfke gibi duyguları en ufak olaylar için bile çok yüksek derecede açığa çıkabilir. 

Travma Sonrası Stres Bozukluğu Nasıl Geçer?

Kişiler öncelikle bir doktora başvurmalıdır. Doktor ile birlikte tedavi sürdürülürken kişi, bunun bir dönem olduğunu ve biraz zamana ihtiyacı olduğunu benimsemelidir. Doktoru ile sürekli ve düzenli bir iletişim halinde olmalıdır. Travma etkisi yaratan olayları unutmak veya etkisini hafifletmek için alkol ya da uyuşturucu gibi maddelere başvurulmamalıdır çünkü bu gibi yöntemler sadece anlık çözümler sunarlar ve peşlerinden daha kötü problemler getirip tedaviyi olumsuz yönde etkileyebilirler. Kişi, katılacağı bir grup ile ya da kendisi ile benzer şeyler yaşamış kişilerle görüşerek rahatlayabilir. Yaşadığı durum yani TSSB hakkında bilgi sahibi olmak da kişinin kafasındaki soru işaretlerinin yok olmasını ve daha rahat olmasını sağlar. Bu sayede de travmasına karşı daha güçlü bir şekilde karşı durabilir. Aynı zamanda bireyin sevdiği kişilerle sevdiği şeyleri yapması da kişiyi rahatlatır. Bunların yanında birey vücut sağlığına da dikkat etmelidir; sağlıklı bir beslenme ve egzersiz düzenine kendini alıştırmalıdır.

Travma Sonrası Stres Bozukluğu Ne Kadar Sürer?

Travmaya sebep olan olaya ve travmaya maruz kalan kişiye göre değişen bu durum bazen çok kısa sürebilirken bazen yıllarca da sürebilir.

Travma Sonrası Stres Bozukluğu Tedavisi

TSSB tedavisinde kullanılan en yaygın yol, psikoterapidir. Konuşma terapisi de denen psikoterapinin birçok türü vardır. Örneğin bilişsel terapi; kişinin, oluşturduğu kalıpları ve travmasının tekrar etmesi gibi olumsuz düşüncelerini tanımasını sağlamaktır. Bilişsel terapi uygulanırken çoğunlukla maruz kalma terapisi de uygulanır. Maruz kalma terapisi, kişinin travmasına sebep olan şey ile güvenli bir ortamda tamamen güvenli koşullarda yüzleştirilmesi ile gerçekleştirilir. Travmasını oluşturan olayı sürekli olarak yaşayan ve kabuslara karşı daha hassas olan kişiler için maruz kalma terapisi çoğunlukla daha yararlıdır.

EMDR yani Göz Hareketleri ile Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme de TSSB tedavisinde kullanılan etkili bir psikoterapi türüdür. EMDR, göz hareketlerini rehber desteği buluşturarak maruz kalma terapisi uygulanan kişilerin, travma anılarına verdiği tepkilerin farklılaşmasına katkı sağlar. 

Aynı zamanda uzman bir terapist aracılığıyla kişinin stres yönetimi yeteneği geliştirilebilir ve böylece başa çıkması daha kolaylaşır. Bireysel terapinin yanında grup terapisi görmek de kişiye olumlu katkılar sağlayabilir. Kendisi ile aynı veya benzer şeyler yaşamış başka kişiler ile etkileşime girmek kişinin travmasını atlatmasında önemli bir rol oynar.

TSSB tedavisinde ilaçlar da kullanılabilir. Antidepresan ve anti-anksiyete ilaçları, kişide görülen belirtileri tedavi etmek için kişiye olumlu bir katkı sağlar. Bu ilaçlar aynı zamanda kişinin uyku sorunları için de çoğunlukla etkililerdir.  Anti-anksiyete ilaçları kişiye fayda sağladığı gibi zarar da verebilmektedir, bu yüzden doktor kontrolünde ve kısa süreli olarak kullanılmalıdır. 

Yeni ve etkili bir tedavi olarak Nörofeedback de kullanılabilir. Nörofeedback; kişiye, beyninde üretilmekte olan dalgaları değiştirebilmesinde destek veren bir yöntemdir.

Anksiyete Bozuklukları Hakkında

Anksiyete bozukluğu, kaygı bozukluğu da denen kişiye sürekli bir endişe hali yaşatan bir psikolojik rahatsızlıktır. Az olduğu hallerde hayatın olağan bir parçasıdır; zarardan uzak durmayı ve tehlike anında hemen hareketlenip kişinin kendini korumasını sağlar. Ancak bazı durumlarda günlük hayatı olumsuz yöne oldukça etkileyen bu durum, panik atak krizleri ile ortaya çıkabilir. Toplumun %20’ye yakını anksiyeteye sahiptir ve bu kişiler devamlı olarak istemsiz bir şekilde olabilecek en kötü olayları düşünürler. Bu durum da kişinin günlük hayatını oldukça kötü etkiler. Çocukluk zamanında korumacı bir tavırla fazlaca karşılaşmış kişiler ve etrafından kötü tepkiler alarak görmezden gelinen kişilerde anksiyete daha çok görülmektedir. Aynı zamanda genetik yolla da geçebildiği için ailede anksiyeteye sahip kişilerin bulunması da önemlidir.

Anksiyetenin türleri vardır;

• Genelleştirilmiş Anksiyete Bozukluğu
• Panikatak
• Sosyal Anksiyete Bozukluğu
• Fobiler
• Agorafobi
• Kaygısı
• Seçici Dilsizlik

Travma Sonrası Anksiyete Bozukluğu ile TSSB Arasındaki Farklar

Normal anksiyetede bir trafik kazasından sonra korkutucu düşünceler veya görüntüler görme, uyumak veya konsantre olmakta zorlanma, kazadan günler ve haftalar sonra tedirgin ve sinirli hissetme; daha sonra normale dönme gibi durumlar yaşanır. Birisinin ani ölümüne şahit olduktan sonra yalnız kalmayı tercih etmek, olay ile ilgili insanlardan ve yerlerden uzak durmak ve aile/arkadaşlarla olan aktivitelere katılmamak da normal anksiyetede görülen şeylerdendir. Bunlara ek olarak yaşamı tehdit eden doğal afetten, eşyalarını kaybettikten sonra korkmak, öfkeli ve sinirli olmak da normal anksiyetede görülürler. Bunların hepsi normal anksiyete belirtileridir ve süresi normalde bir kaç haftayı geçmemelidir.

Travma sonrası stres bozukluğunda ise trafik kazasından sonra, kaza ile ilgili sürekli, kronik, rahatsız edici, beklenmedik anılar, görüntüler (flashback) veya kabuslar görmek; travma geçtikten uzun süre sonra aniden duyguların taşması ve laza anını tekrar tekrar yaşıyor gibi olma durumları vardır. Kişi ne olursa olsun, ölen kişiyi hatırlatan her şeyden, herkesten uzak durur, her şeye karşı ilgisiz kalır ve aile/arkadaşlardan aylar veya yıllarca uzak durur. Ayrıca kişi doğal afete şahit olduktan uzun süre sonra bile ciddi ve tekrarlayan sinirlilik, tedirginlik hali, uykusuzluk ile beraber dikkat kaybı da yaşar.

Travma Sonrası Stres Bozukluğu Ölçeği

TSSB ölçeği, bir uzman tarafından uygulanan ve yaşanan travmanın boyutlarını anlamak için içinde travmayı oluşturan olay ve sonrası ile ilgili birtakım sorular barındıran bir ölçektir.
 

Travma Sonrası Stres Bozukluğu broşürü için tıklayınız