Yapılan araştırmalara göre, son yıllarda dünyada ve ülkemizde uçucu madde kullanımı ve bağımlılık oranları hızla yükselmektedir. Madde kullanımı ve bozuklukları kişisel kısa ve uzun soluklu sağlık sorunları, davranış ve sosyal problemlere yol açmaktadır. Madde kullanan kişi, aile ve toplum sağlığında ciddi bozulmaların bir parçası haline gelir. Madde kullanım bozuklukları genetik ve bireysel, çevresel etkenler sonucu gelişebilmektedir ve karmaşık bir süreci oluşturur. Bu süreçte sakınma, tespit ve tedavi yöntemleri, kişi ve toplum sağlığının düzeltilmesine büyük olanak sağlar. Uçucu madde kullanan kişilerde genellikle farklı psikiyatrik bozukluklar da görülmektedir.
Uçucu Madde Bağımlılığı Nedir?
Uçucu madde, terim olarak oda sıcaklığında buharlaşabilen maddeler olarak tanımlanır. Uçucu maddeler ani, mutluluk verici, hafif sarhoşluk gösteren etkileri sebebiyle tercih edilmektedirler.
Uçucu madde bağımlılığı, oda sıcaklığında gaz haline geçerler ve genelde burun yoluyla kan dolaşımına girer. Bu kimyasal maddeler ticari olarak dört değişik formda satılmaktadır. Bu formlardan bazılarını şu şekilde sıralayabiliriz;
- Yapıştırıcı ve zamklarda kullanılan uçucular
- Sprey boyalar, saç spreyleri, kızartma tavası spreyleri ve tıraş kremi aerosollerinde itici olarak kullanılanlar
- İncelticiler (tinerler) (örn; boyalarda ve daktilo düzeltme sıvılarında kullanılanlar
- Sıvı yakıtlar
Oda sıcaklığında, bu bileşikler gaz haline geçerler ve ağızdan çekilerek veya burundan solunarak kan dolaşımına transpulmoner yoldan girerler. Uçucular çok kolay ulaşılabilen, etki süresinin kısa olan ve özellikle ergenler tarafından sıklıkla kötüye kullanılan maddelerdir.
Uçucu maddelerin ücretlerinin ucuz oluşu ve temin edilmesi kolay olduğundan kullanımı ve uçucu madde bağımlılığı oranları fazladır.
Araştırmalara göre uçucu madde bağımlılığı genellikle 5-21 yaş aralığındaki kişilerde görüldüğü anlaşılmaktadır. Uçucu madde bağımlılığına sebep olan etkenlerin başında arkadaş ortamı, etrafında madde kullanan kişilere karşı özenme duygusu, eğitimsizlik ve bilgisizlik gelmektedir.
Uçucu madde bağımlılığı olan kişiler, maddeyi ya kendi kabından ya da bir bez parçasına dökerek koklarlar ve maddeyi kokladıktan kısa bir süre sonra sarhoş olmaya başlarlar. Etrafındaki insanlara karşı saldırganlaşabilirler ve eşyalara zarar verebilirler. Madde kullanımı sonrası kendine zarar verme eğilimde bulunabilir, kazalara ve sakatlanmalara yol açabilirler. Uçucu maddeyi soluduktan sonra uykuya olan eğilimleri artmaktadır.
Uçucu Madde Bağımlılığı Belirtileri Nelerdir?
Uçucu madde bağımlılığı olan kişileri, nefesindeki maddenin kokusundan ve üzerine yapışan maddelerden anlayabiliriz.
Bu kişiler maddeyi uzun süre kullanmaya devam ettikleri sürece kalp ve dolaşım sistemi, sinir sistemi, solunum sistemi, boşaltım sistemi ve kas yapıları üzerinde ciddi rahatsızlıklar meydana gelmektedir. Uçucu madde bağımlılığının erken dönemde teşhis edilmesi ve tedavi edilmesi oldukça önemlidir.
Uçucu madde bağımlılığı olan kişilerde görülen bazı belirtiler şu şekildedir;
- Mide ve baş ağrısı
- Mide bulantısı ve kusma
- Elde ve ayakta uyuşma hissi
- Dikkat dağınıklığı
- Uykuya eğilim
- Sık sık idrara çıkma ihtiyacı
- Kulaklarda çınlama gibi belirtiler görülebilir.
Uçucu Madde Bağımlılığı Nasıl Tedavi Edilir?
Uçucu maddeyi devamlı olarak kullanmak sinir sistemine zarar verir.
Ayaktan uçucu madde kullanımı tedavisi: Uçucu madde alışkanlığı giderek artmakta olan ve yatış gerektirecek şikayetleri bulunmayan kişilere uygulanır. Ayaktan bağımlılık tedavisi ilk olarak haftada 3 seans olup 1 aylık süre zarfını içermektedir.
Yatılı uçucu madde tedavisi: Uçucu madde şikayetlerinden rahatsız olan ve yatış gerektirecek semptomları bulunan kişilere yöneliktir. Yoğun bir psikolojik destek programı ve ilaç tedavisi gerektiren ya da ayaktan tedavide başarı elde edemeyen hastalarda yatılı tedavi programları uygulanmaktadır.
