Ses Nasıl Oluşur ? / İnsan Sesi Nasıl Oluşur ?
Bir sesin oluşabilmesi için titreşim hareketi gereklidir. Titreşim bir nesnenin ileri geri hareketidir. İnsan sesinin oluşabilmesi içinde bir titreşimin oluşması gerekmektedir.
Nefes verirken akciğerlerden gelen hava gırtlağımızda yer alan ses tellerine titreştirerek ham sesi oluşturur. Ses telleri saniyede; erkeklerde 180-210, kadınlarda 210-240, bebeklerde 400 kere titreşir. Bu ham ses boğaz, burun ve ağız boşluklarında şekillenerek her insana özgü olan ses tonunu oluşturur. Bu özgün ses daha sonra ağız içi organlarımızın (dil, diş, dudak, damak, yumuşak damak) çeşitli pozisyonlara girmesiyle konuşma sesine dönüşmektedir.
İnsan sesi üç aşamada içinde oluşmaktadır. Bunlar: Respirasyon yani solunum aşaması; Fonasyon yani ses tellerinin titreşim aşaması ve Rezonans yani oluşan ham sesin bir şekle girip her insana özgü olan ses tonunun oluşum aşamasıdır. Bu aşamaya bir de artikülasyon yani konuşma seslerini üretim aşaması eklendiğinde konuşma gerçekleşmektedir.
Ses sistemimiz; akciğerler, nefes borusu, gırtlak, burun ve ağzımızdan oluşmaktadır. Sağlıklı bir sesin oluşması için ses sisteminde yer alan tüm organların sağlıklı ve uyumlu bir şekilde çalışması gerekmektedir. Ses sistemini korumaya yönelik tüm davranışlara ses hijyeni diyoruz.
Ses Terapisi Nedir?
Ses terapisi şu konulardan oluşmaktadır : (1) Ses hijyeni, ses tellerini nemli tutarak ve tahriş edici maddelerden uzak tutarak ses tellerine nasıl bakılacağını anlatır. (2) Ses üretim çalışmaları, ses tellerine hasar vermeden en iyi sesi üretebilme çalışmalarını içerir. Ses telleri de birer kastır. Vücudumuzdaki diğer kaslar gibi ses telleri de doğru egzersizler ile güçlenir, yanlış egzersizler ile zarar görür. Ses tellerine egzersizler yaptırarak onları travmalara karşı güçlendirmeyi içerir.
Ses hijyeninde dikkat edilmesi geren maddeler aşağıda belirtilmiştir. Ses sistemini korumaya yönelik tüm davranışlara “Ses Hijyeni” diyoruz.
- Ses tellerinin zarar görmeden titreşmesi için doğru nefes almak önemlidir. Konuşmak için doğru nefes, diyafram nefesidir. Diyafram nefesini kullanabilmek için de doğru postür yani dik durmak önemlidir.
- Sık ve şiddetli boğaz temizleme, sık ve şiddetli öksürük ses tellerini tahriş edeceğinden bu davranışlardan kaçınmak gerekiyor.
- Ses tellerinin hidrasyonu önemlidir. Günde en az iki litre kafeinsiz ve teinsiz sıvı tüketin. Kafein, tein (çay, kahve, cola), alkol, süt ürünleri hücre içindeki suyu kuruttuğundan ve balgam artışına sebep olduğundan ses tellerinde hasar oluşmasına sebep olur.
- Yüksek sesle konuşmak ses tellerini tahriş edeceğinden, aşırı şiddette konuşmayın, bağırmayın, çığlık atmayın. Sesinizi uzağa göndermek yerine siz oraya gidin.
- Kuru, tozlu, dumanlı, klimalı ve gürültülü yerlerde konuşmayın.
- Sigara ses tellerini tahriş ettiğinden, sigara içmeyin.
- Reflünüz varsa tedavi olun. Yemek borusunun başlangıcı ses tellerimizin hemen arkasında yer almaktadır. Yemek borusundan yukarı çıkan mide asidi, ses tellerimizi tahriş edeceğinden reflü tedavisi önemlidir.
- İdrar söktürücü ilaçları doktor kontrolünde kullanın; bu ilaçlar, ses tellerinde kurumaya yol açabilirler.
- Birçok bitki çayının da diüretik etkisi olduğundan , bitki çaylarını sınırlı için.
- Alerji, sinüzit, farenjit, otit, burun tıkanıklığı ve akciğer hastalığınız varsa mutlaka tedavi ettirin. Vücudunuzdaki her türlü hastalık ve sorun, sesinizi olumsuz yönde etkileyecektir; bu yüzden tüm sağlık sorunlarınızı çözüme kavuşturun.
- Her gün yeterli uyumaya özen gösterin.
- Telefonda konuşurken baş–boyun pozisyonuna dikkat ediniz.
- Ses telleri de birer kastır. Bu kasların güçlü ve düzenli çalışması için “Uzman Dil ve Konuşma Terapisti”nin önerdiği ses egzersizlerini düzenli bir şekilde yapın.
- İşitme kaybı varsa, mutlaka tedavi ettirin. İşitme kaybından dolayı; devamlı bağırarak konuşma ihtiyacı hissedersiniz.
- Hormon etkisi olan ilaçları kullanmadan önce mutlaka bir KBB hekimine danışın. Bazı hormonlar sesinizde kalıcı kalınlaşmaya yol açabilirken, doğum kontrol hapları da sesinizin dinamik aralığını daraltır.
Ses hijyeni: ses tellerini nemli tutarak ve tahriş edici maddelerden uzak tutarak ses tellerine nasıl bakılacağını anlatır. Nemlendirici tedavi hemen hemen bütün ses hastalıklarında kullanılmaktadır. Nemlendirilmiş ses telleri en az çaba ile titreşime girmekte ya da akciğerler tarafından zorlanmaktadır. Ayrıca nem, ses tellerini oluşabilecek zararlardan korumakta ve ses tellerinin yeniden zarar görmesini engellemektedir. Ancak nemlendirici tedavi bazı hastalar için aldıkları ilaçlardan dolayı kontrendikasyon olabilmektedir. Vücutta sıvı tutma kalp ya da böbrek rahatsızlığı olan hastalarda nemlendirici tedavide, büyük miktarlarda sıvı tüketmemeleri gerekmektedir. Yine küf alerjisi olan hastalarda nemli ortamlarda bulunmamalıdır. Nemlendirici tedavi genel olarak iki ya da üç tip yöntemi içermektedir. Bu yöntemlerden biri bol sıvı alarak hücreleri içeriden nemlendirmek ve kafein, alkol ve tıbbi açıdan gerekli değilse diüretik ilaçlar gibi vücudun iç yapısını kurutan maddelerden kaçınmaktır. İkinci yöntem ise; doktor kontrolünde ses telleri yüzeyini su buharı ya da buhar ile harici olarak nemlendirmektir. Üçüncü yöntem ise yine doktor kontrolünde vücut salgılarını akışkan hale getiren ilaçların alımını içermektedir.
Reflü Tedavisi de yine ses hijyeninin önemli bir aşamasıdır. Pek çok ses hastalığının mide asidinin gırtlağa kadar gelerek tahriş etmesi sonucu ortaya çıktığı anlaşılmıştır. Yemek borusunun başlangıcı, ses tellerimizin hemen arkasında yer almaktadır. Yemek borusundan yukarı çıkan mide asidi ses tellerimizi tahriş edeceğinden, reflü tedavisi önemlidir. Reflü tedavisi üç şekilde olmaktadır. Birinci yöntem, en çok tercih edilen davranışsal yöntemdir. Bu yöntem baharatlı yiyeceklerden, alkol ve kafein içeren içeceklerden ve yağlı yiyeceklerden uzak durmayı içerir. Hastalar mide içeriğinin yukarı gelerek gırtlağı ve hava yolunu tahriş etmesini önlemek için başları yukarıda olacak şekilde uyurlar. Yatmadan en az 4 saat önce yemek yemeyi bırakmalıdırlar. Hastanın kilo sorunu varsa kilo vermesi istenebilir. İkinci yöntem doktor kontrolündeki ilaç tedavisidir. Üçüncü yöntem ise davranışsal ya da ilaçlarla iyileşmeyen reflü durumları için uygulanan fundoplikasyon denen bir cerrahi yöntemdir.
Ses Bozuklukları Nelerdir ?
Ses bozuklukları, organik, psikolojik, nörojenik, fonksiyonel olmak üzere dört farklı nedenden oluşmaktadır. Nodüller, polipler, reinke ödemi, kas gerilim disfonisi, spazmodik disfoni, ses teli felci, kistler, hemoraj, sulcus vocalis, yaylanma, granülomlar, paradoksal ses teli hareketi, puberfoni ya da parkinson, als gibi bazı nörojenik hastalıklara eşlik eden pek çok ses bozuklukları görülmektedir.
Çıkardığımız sesin kalitesi, ses tellerinin ne kadar rahat (ya da eforla) hareket ettiğiyle yakından ilişkilidir. Ses telleri senkronize bir şekilde titreşirse, çıkan ses de kulağa hoş gelir. Ancak sert bir şekilde, zorlanarak bir araya gelirse, çıkan ses hoş olmamakla kalmaz, ses telleri kalıcı bir şekilde hasar görebilir.
Eğer 10 günü aşkın bir süredir soğuk algınlığı ya da alerji gibi bir sebebe bağlı olmaksızın ses kısıklığı, seste değişiklik ya da gırtlakta rahatsızlık hissi yaşamaktaysanız en kısa zamanda bir Kulak-Burun-Boğaz Hekimine başvurmalısınız. Doktorunuz, problemin çözümü için bir Dil ve Konuşma Terapistinin profesyonel yardımına ihtiyaç duyup duymayacağınızı belirleyecektir.
Nodüller ve Polipler
Tanım
Nodüller ve polipler ses tellerinin orta bölümünde oluşan ve en sık görülen, iyi huylu oluşumlardır. Nodüller, ses telleri üzerinde oluşmuş nasırımsı yapılardır. Polipler, nodüllere göre içi sıvı dolu oluşumlardır. Görünmez kan damarları tarafından beslenebilir. Boğuk ses, zorlamalı ses ve çabuk yorulma, hem nodülün hem de polipin tipik belirtileridir.
Neden
Hem nodül hem de polip, konuşma ya da şarkı söyleme sırasında oluşan ses teli travmasına bağlı olarak oluşmaktadır. Sigara ve alkol kullanımı, kafein, alerji, reflü, zararlı kimyasallara maruz kalma gibi faktörler de nodül ve polip oluşumunda etkili olmaktadır.
Sağaltım
Nodül sağaltımında ses terapisi, sağaltımın ilk aşamasını oluşturmaktadır. Vokal hijyen önerilerine ek olarak rezonans ses terapisi ve vokal fonksiyon egzersizleri yöntemleri kullanılmaktadır.
Kistler
Tanım
Ses tellerinde oluşan kistler, vücudun herhangi bir yerinde oluşan kistlerle aynıdır. İçi sıvı dolu ve deri tarafından sarmalanmış keseler halindedirler. Tek taraflı kistler ses tellerinin en fazla titreşime giren orta bölgesinde görülürler.
Neden
Ses teli kistlerinin gerçek nedeni tam olarak bilinmemektedir. Ses tellerinin en çok titreşime giren orta noktasında oluşmasından dolayı ses kullanımının oluşumunda etkili olduğu düşünülmektedir.
Sağaltım
Kistlerin sağaltımı cerrahi yöntem ile olmaktadır. Cerrahi müdahaleden sonra ise ses terapisi uygulanmaktadır.
Reinke Ödemi (Polipoid Dejenerasyon)
Tanım
Reinke Ödemi ses telleri boyunca görülen balon gibi şişliklerdir. Aşırı düşük perdeden (özellikle bayanlarda) konuşma belirtisidir.
Neden
Sesini fazla kullanan sigara, kimyasallar, aşırı alkol, reflüsü olan kişilerde görülmektedir.
Sağaltım
Sağaltım hastanın ihtiyacına ve sorunun derecesine göre yapılmaktadır. Eğer şişlik hava yolunu kapayacak düzeyde ise o zaman cerrahi müdahale gerekmektedir. Eğer şişlik hafifse o zaman ilk önce ses terapisi tercih edilmektedir.
Kas Gerilim Disfonisi
Tanım
Kas Gerilim Disfonisi (KGD), bir ya da birkaç kasın fazla kullanılması sonucu seste yorgunluk ve rahatsızlık hissedilmesidir. Her ne kadar KGD çoğunlukla tek başına ortaya çıksa da bazı durumlarda organik sorunlara da eşlik edebilmektedir.
Neden
KGD’nin nedeni gırtlak kaslarında görülen aşırı aktivitedir. Aşırı aktivite çoğunlukla organik bir nedene bağlı değildir ve ses terapisi ile değiştirilebilmektedir.
Sağaltım
Ses terapisi KGD için tercih edilen sağaltım yöntemidir. Değişik terapi yaklaşımları kullanılabilinmektedir. Gırtlak masajı ve yumuşak fonasyon etkili olan yöntemlerdir.
Püberfoni
Tanım
Ergenlik döneminden sonra, organik bir nedene bağlı olmaksızın ergenlik dönemine ait sesi kullanmada ısrar etme durumudur. Yüksek perdeden sesini kullanan erkeklerde daha çok görülmektedir. Bazen, çocuk sesi gibi sesini yüksek perdeden kullanan bayanlarda da görülmektedir.
Neden
Püberfoninin nedenine ilişkin sistematik bir çalışma bulunmamaktadır.
Sağaltım
Ses terapisi ile sağaltımı mümkündür. En tipik yaklaşım gırtlak masajdır ama önemli olan nokta hastanın yeni yetişkin sesini kabullenmesi ve onu kullanmasıdır.
Paradoksal Ses Teli Hareketi
Tanım
Paradoksal Ses Teli Hareketi (PSTH) bir ses bozukluğu değildir; ama ses bozuklukları eşlik edebilmektedir. PSTH, ara sıra ses telleri soluk alma ve/veya verme sırasında kapanma eğiliminde olduklarından solunum güçlüğüne neden olmakta ve dolayısıyla alt solunum sistemine havanın rahatça girmesi ve çıkmasına engel olmaktadır. Solunum güçlüğünden dolayı hastalar panik olmakta ve kimi zaman hastaneye yatırılmaktadır. PSTH sorunları çoğunlukla davranışsaldır ve solunum alıştırmaları ile kolaylıkla tedavi edilebilir.
Neden
PSTH’ın bilinen bir nedeni bulunmamasına rağmen, egzersizler, reflü, öksürük ve/veya panik gibi sebepler tetikleyebilmektedir.
Sağaltım
Fizyolojik “tetikleyicilere” yönelik ilaç tedavisinin yanında dil ve konuşma terapisti tarafından yürütülen davranışsal terapi ve bazı durumlarda bunlarla birlikte kaygı için psikolojik ya da psikiyatrik destek tedavisi PSTH için etkili tedavi yöntemidir.
Sulkus Vokalis
Tanım
Ses Teli Sulkusu, ses teli dokusu boyunca görülen oluklardır. Ciddi ses bozukluğuna neden olmaktadır. Genel sulkus belirtileri güçsüzlük, yorgunluk ve tiz sestir.
Neden
Ses teli sulkusunun nedenine ilişkin tartışmalar devam etmektedir. Bazı vakalarda, kist alındığı durumlarda görülmektedir. Diğer vakalarda ise doğuştan olabilmektedir.
Sağaltım
Ses terapisi bazı belirtilerin ortadan kalkmasına yardımcı olsa da tamamen ortadan kaldırmamaktadır. Çoğunlukla cerrahi müdahale gerekmektedir.
Granülomlar
Tanım
Granülomlar gırtlakta oluşan damarlı dokulardır. Çoğunlukla ses tellerinin arka kısmında oluşurlar.
Neden
Pek çok granülom, mide asidinin gırtlağın arka bölümünü tahriş etmesi sonucu oluşmaktadır. Ayrıca granülomlar, tüberkiloz, ya da HIV+ gibi hastalıklara bağlı olarak da oluşabilmektedir. Düşük perdede ses üretimi ve gırtlağın arka bölümünün aşırı kullanımının da granüloma sebep olduğu düşünülmektedir.
Sağaltım
Sağaltımın en önemli bölümü reflü tedavisi oluşturmaktadır. Eğer lezyon çok büyükse ve ilaç tedavisine yanıt alınamıyorsa mikro-cerrahi ya da ses terapisi ya da her ikisi birlikte yapılabilir.
Ses Teli Felci
Tanım
Ses Teli Felci; ses tellerine giden bir ya da birkaç sinirin zayıf çalışması ve ses tellerinin hareket edememesi ya da normale dönememesi durumudur. Birçok durumda, ses telleri ya tam olarak ya da hiç kapanamamaktadır. Aynı zamanda ses telleri ince tonda sesleri üretmek için gerektiği gibi uzayamamaktadır. Çok nadir olarak ses tellerinin açılmadığı görülmektedir. Bu durumda hastanın solunumu zorlaşmaktadır.
Neden
Ses teli felcinin nedeni pek çok şeye bağlı olabilir. En sık rastlanılan sebep viraldir: Hasta grip ya da üst solunum yolu enfeksiyonu ve buna bağlı olarak larenjit geçirir ve eskiye dönüş olmaz. Diğer sebepler ise cerrahi girişimler (göğüs, boyun ya da omuz), kalp sorunları ve nadiren tümör ya da beyin hasarlarıdır.
Sağaltım
Ses tellerinin kapanma kalitesini artırmak için ses terapisi yapılır. Bazı durumlarda cerrahi müdahale ile ses tellerinin sesleme ve yutma sırasında kapanmasını sağlayacak şekilde işlem uygulanır.
Spazmodik Disfoni
Tanım
Spazmodik Disfonide (SD), ses telleri konuşma sırasında ses telleri değişik zamanlarda aniden kasılarak sesin aniden kesilmesine neden olmaktadır. SD’de ses etkilenirken, öksürme, gülme gibi vejetatif işlevler ve hatta şarkı söyleme bile normal olabilir
Neden
SD’ye neyin sebep olduğu bilinmemektedir. Ancak bazı vakalarda sebebi, hiçbir bozukluğa bağlanamayan minor düzeyde olağandışı sinir ya da beyne bağlanmaktadır. Bu olağandışı durum konuşma dışında başka bir soruna yol açmamaktadır. AD-SD için ses telleri sinirlerinin uyarılmasına karşı bir tepki olarak oluştuğu düşünülmektedir.
Sağaltım
SD için ana sağaltım yöntemi az miktarda tek ya da çift ses teline ya da onlara yakın olan kaslara “botolinum toksin” (botoks) enjeksiyonu yapılmasıdır. Bu enjeksiyonlar sayesinde, tedavi edilen ses teli güçsüzleştirilmiş ve kasılmalarda azalmış olmaktadır.
Hemoraji
Tanım
Ses telleri dokusunun içinde olan kanamalardır. Geniş kanamalar, kanın dokunun içini doldurmasına neden olmaktadır.
Neden
Ses tellerinde hemoraj oluşum nedenlerinden biri, aşırı yüksek ses kullanımıdır (örneğin bağırmak). Diğer sesi kötü kullanım koşulları, ses tellerinde damar çatlamalarına neden olabilir.
Sağaltım
Ses teli hemorajinin tedavisi, oluş nedenine göre değişmektedir. Eğer kanama yeni ve yaygın ise, birkaç gün ya da birkaç hafta tamamen ses istirahati ya da kanın emilmesi için ilaç tedavisi düzenlenebilmektedir. Gerekirse cerrahi müdahale gerçekleştirilmektedir.
Online dil ve konuşma bozuklukları tedavisi için: https://cdn.npistanbul.com/online-dil-ve-konusma-terapisi
