Sosyal Problem Çözme Envanteri
Ülkemizde insanların sosyal sorun çözme becerilerini geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı ile değerlendirme gereksinimi hissedilir olmuştur. Bu gereksinimi karşılamak üzere gerçekleştirilen çalışma sosyal sorun çözme envanterinin Türkiye için geçerliğini ve güvenirliğini belirlemeyi amaçlamaktadır. 353 üniversite öğrencisi üzerinde uygulanan ölçeğin güvenirliği Cronbach Alpha değeri sorun yönelim ölçeği için 0.93 (biliş alt ölçeği için 0.85, duyuş alt ölçeği için 0.69 ve davranış alt ölçeği için 0.88), sorun çözme becerileri ölçeği için 0.93 (sorun tanımlaması ve formülasyonu alt ölçeği için 0.72, seçenek çözümlerin oluşturulması alt ölçeği için 0.76, karar verme alt ölçeği için 0.84 ve çözümü gerçekleştirme ve doğrulama alt ölçeği için 0.78) ve sosyal sorun çözme envanterinin tamamı için 0.95 olarak bulunmuştur. Geçerlik için yapılan açıklayıcı faktör analizi sonuçlarına göre, envanterin iki boyutu olduğu; birinci faktöre ait toplam değişkenliği açıklama oranı % 24.597, ikinci boyutun da % 9.178 ve toplamda % 33.775 olarak bulunmuştur. Yapılan bu çalışmanın sonucunda Sosyal Sorun Çözme Envanteri’nin Türk toplumu için geçerli ve güvenilir olduğu belirlenmiştir.
D’ Zurilla ve arkadaşları geliştirdikleri Sosyal Problem Çözme Envanterini ilerleyen yıllarda gözden geçirerek yenilemişler ve oluşturdukları bu yeni ölçeğe Revize Edilmiş Sosyal Problem Çözme Envanteri (D’ Zurilla ve ark., 2002; Social Problem Solving Inventory-Revised ;SPSI-R) adını vermişlerdir.
Sosyal Problem Çözme Envanteri- Kısa Form (SPÇE-KF)’ u “problem yönelimi (problem orientation)” ve “problem çözme tarzları (problem solving styles)” olmak üzere iki boyuttan oluşmaktadır. Problem yönelimi boyutunda, probleme olumlu yönelim (positive problem orientation) ve probleme olumsuz yönelim (negative problem orientation) olmak üzere iki alt ölçek yer almaktadır.
Problem çözme tarzı boyutu ise, rasyonel problem çözme (rationale problem solving), dikkatsiz/dürtüsel tarz (impulsitivity/carelessness styles), kaçınan tarz (avoidance styles) olmak üzere üç alt ölçekten oluşmaktadır.
Ölçme aracı toplamda 5 alt ölçekten oluşmaktadır. Ölçekte toplam 25 madde yer almaktadır. Maddeler 0 (hiç uygun değil) ile 4 (tamamen uygun) arasında olmak üzere beşli olarak derecelendirilmektedir. Her bir alt ölçeğe ait toplam puan elde edilebildiği gibi ölçekten genel toplam puan da elde edilebilmektedir.
Her bir alt ölçeğe ait maddeler şöyledir;
-Probleme Olumlu Yönelim alt ölçeğinde madde 4, 5, 13, 15 ve 22
-Probleme Olumsuz Yönelim alt ölçeğinde madde 1, 3, 7, 8 ve 11
-Rasyonel Problem Çözme alt ölçeğinde madde 12, 16, 19, 21 ve 23
-Dikkatsiz/Dürtüsel Tarz alt ölçeğinde madde 2, 14, 20, 24 ve 25
-Kaçınan Tarz alt ölçeğinde ise madde 6, 9, 10, 17 ve 18 yer almaktadır.
Ölçme aracında tersten puanlanan maddeler yoktur. Her bir alt ölçeğe ait toplam puan elde etmek için o alt ölçeğe giren maddelere ait puanların toplanması yeterlidir. Ancak ölçekten genel toplam puan elde edebilmek için özel bir formülün uygulanması gerekir.Ölçekten alınan en düşük puan 0, en yüksek puan ise 100’ dür. Yüksek puan sosyal problem çözme becerisinin “iyi düzeyde olduğunu” gösterirken düşük puanlar ise sosyal problem çözme becerisinin düşük düzeyde olduğunu gösterir.
Alt ölçeklerden Probleme Olumlu Yönelim ve Rasyonel Problem Çözme sosyal problem çözmede “yapıcı (işlevsel) yaklaşım” ı; Probleme Olumsuz Yönelim, Dikkatsiz/Dürtüsel Tarz ve Kaçınan Tarz ise “yapıcı olmayan (işlevsel olmayan) 86 yaklaşım” ı temsil etmektedir.
Her bir alt ölçeğe ilişkin açıklamalar aşağıda sunulmuştur;
1. Probleme Olumlu Yönelim: Sosyal problem çözmeyi bilişsel olarak kurgulamayı ifade eden yapılandırmacı bir yaklaşım olarak tanımlanabilir. Bu alt ölçekte sorunlara ilişkin üstesinden gelinebileceğine/ başaçıkabilineceğine ilişkin olumlu bakış açısı, öz-yeterlik, pozitif sonuç beklentisi gibi özellikler ölçülmektedir. Bu alt ölçekte toplam 5 madde bulunmaktadır.
2. Probleme Olumsuz Yönelim: Bu alt ölçekte sosyal problem durumlarında işlevsel olmayan (yapıcı olmayan) bilişsel-duygusal şemalar sorunları tehdit edici unsur olarak algılama, düşük öz-yeterlik, negatif sonuç beklentisi, düşük engellenme eşiği gibi özellikler yer almaktadır. Bu alt ölçekte toplam 5 madde bulunmaktadır.
3. Rasyonel Problem Çözme: Problem çözme tarzlarından yapıcı olanıdır. Etkili problem çözme becerilerinin uygulanmasında gerçekçi, sistematik ve üzerinde düşünülüp tartışılmış uygulamalarda bulunmak gibi özellikleri içermektedir. Bunlar problemlerin tanımlanması ve formüle edilmesi, alternatiflerin oluşturulması, karar verme, çözümün uygulanması ve doğrulanmasıdır. Bu alt ölçekte toplam 5 madde bulunmaktadır.
4. Dürtüsel/Dikkatsiz Tarz: Yapıcı olmayan problem çözme tarzlarından biridir. Problem çözme sürecinde sınırlandırılmış, dürtüsel, dikkatsiz, acele ve tamamlanmamış (yarım kalmış) davranışlardan oluşur. Bu alt ölçekte toplam 5 madde bulunmaktadır.
5. Kaçınan Tarz: Yapıcı olmayan problem çözme tarzlarından bir başkasıdır. Erteleme, pasif davranma ya da tepkide bulunmama, problem çözmede sorumluluğu başkalarına atma kaçınan tarzda görülen davranış örnekleridir. Bu alt ölçekte toplam 5 madde bulunmaktadır.
Sosyal problem çözme alanındaki ölçme araçları ““süreç ölçümü (process measures) ” ve “sonuç ölçümü (outcome measures)” yapan araçlar olarak ikiye ayrılmaktadır. Süreç ölçümü, problem-çözme sürecini oluşturan güçlü (etkili) ve zayıf 87 (yetersiz) bilişsel-davranışsal aktivitelerin değerlendirilmesidir. Örneğin bir probleme çözüm “bulma “ süreci gibi. Sonuç ölçümü ise, belirli problemler için bulunan belirli çözümlerin kalitesinin (niteliğinin) değerlendirilmesini içermektedir (D’ Zurilla, Nezu ve Maydeu-Olivares, 2004). Sosyal Problem Çözme Envanteri – Revize Edilmiş Formu (SPÇE-R) süreç ölçümü kategorisine giren bir ölçme aracıdır.
