Reddedilmek kimsenin isteyeceği bir durum değildir ve bazı kişiler bu durumu kolayca aşabilir. Ancak bazı kişiler için reddedilmek ya da eleştirilmek katlanılamaz bir hal alır. Reddedilme, dışlanma, olumsuz düşünceler veya alay edilme gibi durumlara karşı aşırı duygusal tepki veren bu kişilerin yaşadıkları durum reddedilmeye duyarlı disfori olarak adlandırılır. Depresif duygulara ve benlik saygısında azalmaya yol açabilen önemli bir bozukluktur.
Uzmanlar tarafından yapılan açıklamaya göre bu durum, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) ile bağlantılıdır ve beyin yapısındaki farklılaşmalardan kaynaklandığı düşünülür. Beyinde gerçekleşen bu değişiklikler, beynin reddedilme ile ilgili duygu ve davranışları düzenleyememesi anlamını taşır. Bu nedenle bu kişiler, herhangi bir olumsuz tepki, düşünce, eleştiri veya reddedilme karşısında aşırı tepkiler verir.
Reddedilmeye Duyarlı Disfori Belirtileri Nelerdir?
Reddedilme, eleştiri ve olumsuz tepkiler karşısında yaşanan duygular çok yoğun ve ani gelişir. Kişinin günlük yaşantısını olumsuz yönde etkilerken, aile, çevre, iş ve sosyal ilişkilerde ciddi sorunlara neden olabilir. Reddedilmeye duyarlı disfori belirtileri ve bu kişilerde ortaya çıkan bazı davranış özellikleri şu şekilde sıralanabilir:
- Düşük benlik saygısı
- Sürekli reddedilme korkusu yaşamak
- Yapıcı olan eleştirileri yanlış anlama ve yorumlamak
- Reddedilme karşısında ani sinir, öfke veya ağlama krizleri
- Sosyal ortamlarda endişe ve kaygı hissi
- İlişkilerde problem yaşamak
- Sosyal ortamlardan uzak durma ve kaçma isteği
- Reddedilme karşısında kendine zarar verme isteği
- Beklentilerin karşılayamama halinde başarısız hissetmek
- Başarısızlık ihtimali olan işlere girmek istememek
- Kendileri için çok zor hedefler belirlemek
Bu belirtilerin ortaya çıktığı bazı psikolojik durumlar ve bozukluklar da vardır. Bu gibi durumların yaygın olarak görüldüğü farklı durumlar şu şekildedir:
- Depresyon
- Bipolar bozukluk
- Borderline kişilik bozukluğu
- Kişilik bozuklukları
- Duygudurum bozuklukları
- Sosyal fobi
Psikolojik bozukluklar arasında yer alan bu durum, farklı sağlık problemleri ile benzerlik gösterdiğinden ruh sağlığı uzmanları tarafından incelenmesi önemlidir.
Reddedilmeye Duyarlı Disforinin Nedenleri Nelerdir?
Reddedilmeye duyarlı disfori nedenleri tam olarak bilinmemektedir. Araştırmalara göre bu durum, beynin yapısıyla ilgili olan bazı sorunlardan ve farklılaşmalardan kaynaklanır. Ayrıca bu bozukluk, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu ile bağlantılı olduğundan DEHB ile benzer nedenlerden kaynaklı olduğu da düşünülmektedir.
Ayrıca bu durumun bazı travmalardan, duygusal ihmalden ve genetik faktörlerden kaynaklandığı da düşünülür. Bazı kişiler kalıtsal olarak reddedilmeye karşı daha hassas ve bu duruma karşı daha yatkındır. Bu durum aileden kişiye geçebilir. Farklı durumlarda birey, çok yoğun eleştirilere veya ihmalkar tutum sergileyen bir aile ya da bakıcı ile büyümüş ve yaşamış olabilir.
Bu gibi durumlarda yaşanan travmalar; bireyin benlik saygısının düşük olmasına, aşırı reddedilme korkusuna, kaygılara ve ilişkilerde terkedilme korkusuna ve hissine neden olur. Kişinin kendi yaşıtları veya ilişkileri sırasında yaşadığı bazı zorbalıklar veya olumsuz olaylar da bu durumun nedenleri arasında yer alabilir.
Reddedilmeye Duyarlı Disfori ve Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu
Reddedilmeye duyarlı disfori her yaşta veya cinsiyette görülebilir. Ancak araştırmalar bazı grupları bu durumlara daha duyarlı ve yatkın olduğunu göstermektedir. Genellikle dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan bireyler, farklı kişilerin kendileri hakkındaki düşüncelerine ya da söylemlerine karşı çok hassastır. DEHB’li bireylerin yaklaşık yüzde 99’u reddedilmeye karşı daha hassas ve duyarlıdır.
DEHB, dışarıdan gelen uyaranlara karşı çok fazla tepki veren bir sinir sistemini içermektedir. Bu sebeple, neredeyse tüm reddedilme durumları, kişide bir stres tepkilerini tetikleyebilir ve çok fazla duygusal tepkilere yol açabilir.
Yapılan araştırmalara göre 12 yaşına kadar DEHB olan çocuklar, kendi yaşıtlarına oranla kendileri hakkında 20 binden fazla olumsuz eleştiri almakta ve bu durum benlik saygısına çok fazla zarar vermektedir.
Reddedilmeye Duyarlı Disfori Nasıl Teşhis Edilir?
Resmi olarak açıklanan tıbbi bir durum olmadığı için bu durum üzerine yapılan bilimsel çalışmalar ve araştırmalar da sınırlıdır. Bir uzman tarafından bu durumun teşhis edilebilmesi için öncelikle benzer farklı psikolojik problemlerin ekarte edilmesi gerekir. Bu durumun nedeni ise belirtilerin farklı psikolojik problemlerde de sık görülmesidir.
Bu gibi bozukluklar uzman psikologlar, psikoterapistler ya da farklı ruh sağlığı uzmanları tarafından değerlendirilmelidir. Uzman kişinin ve ailesinin tıbbi öyküsünü ve yaşadığı şikayetleri detaylıca öğrenmek için bazı sorular yöneltebilir. Reddedilmeye duyarlı disfori teşhisi için bazı taramalar yer alabilir ve uzman tarafından kişiye birtakım sorular yöneltilir. Bu sorular ve bazı taramalar ile birlikte kişide bu bozukluğun olduğu düşünülebilir.
Reddedilmeye Duyarlı Disfori Tedavisi
Reddedilmeye duyarlı disfori tedavisi için kesin bir yöntem olmasa da bu durumu iyileştirebilecek ve belirtileri kontrol edebilecek bazı yöntemler bulunur. Bu yaklaşımlar tek başına veya aynı anda uygulanabilir. Belirtilerin yoğunluğuna ve farklı bozukluklarla benzerliğine bağlı olarak tedavi planlaması yapılabilir. Tedavi yöntemleri şu şekildedir:
İlaç Tedavisi
Uzmanlar tarafından reçete edilen ilaçlar, kişinin tepkilerini kontrol etmesinde yardımcı olacak temel yöntemlerdendir. Ayrıca DEHB ve depresyon gibi bağlantılı durumları da hafifletmek için verilen ilaçlarla benzer olabilir.
Bilişsel Davranışçı Terapi
İlaç tedavisinin yanında sıra bilişsel davranışçı terapi, bireyin aşırı duyarlılığını azaltmak, reddedilme ve eleştiri durumları ile başa çıkmasında yardımcı olabilir. Bireye başa çıkma teknikleri öğretilir ve sahip olduğu düşünce kalıpları değiştirilir.
Stres Yönetimi
Stresli durumlarda reddedilmeye karşı duygusal tepkiler verme ihtimalini artırır. Stres yönetimi uygulamasında kişiye stres ile nasıl baş edebileceği ve stresli durumlarda nasıl tepkiler vermesi gerektiği aşılanır.