Otizm spektrum bozukluğu olan bireylerin değerlendirme süreçleri tarama, tanılama ve gelişimsel veri toplama süreçleri olarak üç grupta incelenir. Tarama erken yaşta tanılamayı kolaylaştırmak için otizm spektrum bozukluğu tanısı alma riski olan çocukların belirlenmesi, Tanılama ise sosyal ve iletişim davranışlarında herhangi bir yetersizlik olduğu gözlemlenen çocukların otizm spektrum bozukluğuna sahip olup olmadığının belirlenmesi sürecidir. Gelişimin değerlendirilmesi ise gerekli önlemleri almak, herhangi bir müdahale programını uygulamak/uygulamanın gelişim üzerindeki etkilerini değerlendirebilmek için çocukların güçlü ve zayıf yönlerini belirlemek üzere çeşitli kaynaklardan ve farklı araçlar kullanılarak bilgi toplanması olarak tanımlanabilir.
16-30 ay arası çocukların anne-babalarından, öğretmenlerinde ya da bakıcılarından alınan bilgilerden yola çıkılarak, bu çocuklarda OSB olma riskini belirleyen bir tarama aracıdır. Test bireysel ya da grup olarak uygulanabilir. Testin uygulanması yaklaşık olarak 5-10 dakikalık bir süreyi kapsamaktadır. 23 maddeden oluşmaktadır. Ölçeği iyi uygulamak için otizmin belirtilerini iyi bilmek ve değerlendirilecek çocukları da yakından tanımak gerekmektedir.
M- CHAT Baron-Cohen, Allen ve Gillberg (1992) tarafından İngiltere’de geliştirilmiş olup iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde değerlendirici tarafından ebeveyne ya da birincil bakıcıya sorulan 9 madde yer almaktadır. Bu maddelerin her biri, bir gelişim alanıyla ilişkilidir. İkinci bölümde yer alan 5 madde ise, değerlendiricinin çocukla oyun ortamında gerçekleştirdiği etkileşimler sırasındaki gözlemlerine dayalı olarak yanıtlanmaktadır. İki bölümdeki maddelerin tümü EVET/HAYIR şeklinde yanıtlanmaktadır. Birinci bölümdeki 5. ve 7. maddeler ile ikinci bölümdeki 2., 3. ve 4. maddeler otizm açısından kritik maddelerdir. Bu maddelerin tümünde başarısızlık, çocuğun otizm açısından yüksek risk taşıdığını göstermektedir.
Ölçeğin maddeleri ve bu maddelerin açıklamaları aşağıda belirtilen şekildedir:
Madde 1. Çocuğunuz kucakta sallanmaktan ya da dizinizde hoplatılmaktan hoşlanır mı? Bu madde otizm/YGB ile ilgili olmayan maddeler arasındadır. Ebeveyn bu maddeye hayır yanıtını verirse çocuk başarısız sayılır. Ebeveyn evet cevabını verirse çocuk başarılı sayılır.
Madde 2. Çocuğunuz diğer çocuklarla ilgilenir mi? Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır. Bu maddede, ebeveyne sorgulanan alanla ilgili açıklama yapılmalıdır. “Diğer çocuklarla ilgilenme” halinin gözlenebildiği davranışlar vardır. Diğer çocukların olduğu yöne bakma, onlarla bir arada olmayı isteme, oyuncağını paylaşma, birlikte oyun oynamayı isteme, diğer çocukların oyun davetine karşılık verip onlara katılma bu davranışlardan bazılarıdır. Ebeveyn çocuğun bu davranışları sergilediğini ifade ediyorsa bu maddeye evet cevabı verilir. Çocuk bu maddede başarılı sayılır. Çocuk diğer çocukların yanına gitmiyorsa, onların oyunlarına katılmıyorsa, onların olduğu tarafa bakmıyorsa, diğer çocuklar sanki yokmuş gibi davranıyorsa bu maddeye hayır cevabı verilir. Çocuk bu maddede başarısız sayılır.
Madde 3. Çocuğunuz merdiven vb. nesnelere tırmanmaktan hoşlanır mı? Bu madde otizm/YGB ile ilgili olmayan maddeler arasındadır. Çocuk bu davranışları sergilemiyorsa hayır cevabı verilir ve başarısız sayılır. Ebeveyn evet cevabını verirse çocuk bu maddede başarılı sayılır.
Madde 4. Çocuğunuz “Ce-e” ya da saklambaç oynamaktan hoşlanır mı? Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır. Ebeveynler ce’- ee oyununu anlamakta güçlük çekerse ce’-ee oyununu ellerinizi kullanarak göstermeniz gerekebilir. Bazı yörelerde ce’-ee oyunu farklı isimlerde bilinebilmektedir. Bu nedenle bu madde açıklanırken her seferinde ce’-ee oyunu uygulayıcı tarafından gösterilmelidir. Çocuk karşılıklı olarak ce’-ee oyunu ya da saklambaç oynayabiliyorsa bu maddeye evet cevabı verilir ve çocuk bu maddede başarılı sayılır. Çocuk bu oyunlarla hiç ilgilenmiyor ya da katılmıyorsa hayır cevabı verilir ve çocuk bu maddede başarısız sayılır.
Madde 5. Çocuğunuz sembolik oyunlar (örneğin, oyuncak araba/bebekle oynarken sanki arabayı sürerek bir yerden başka bir yere götürüyormuş gibi/bebeğini uyutuyormuş gibi) oynar mı? Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır. Bu madde mış gibi oyun (sembolik oyun) becerisini sorgular. Ebeveyne sorgulanan alanla ilgili açıklama yapılmalıdır. Kız çocukları için, bebeğe oyuncak bardakla su içiriyormuş gibi, oyuncak kaşıkla mama yediriyormuş gibi, bebeği sallayarak uyutuyormuş gibi yapma; erkek çocuklar için de arabayı sürerken ‘düdüüüüüüüüt’ gibi sesler çıkarma, arabaları yarıştırma, iki arabayı çarpıştırıyormuş gibi, park ediyormuş gibi, köprünün altından ya da üstünden
geçiriyormuş gibi yapma mış gibi oyun (sembolik oyun) becerisinin belirtilerindendir. Çocuk bu tür davranışlar sergiliyorsa bu maddeye evet cevabı verilir ve başarılı sayılır. Kız çocuklar için bebeğin sadece gözü, kolu ya da saçı gibi herhangi bir parçasıyla oynaması, bebeği sadece elinde taşıması bu maddeye hayır cevabı verilmesini gerektirir. Benzer şekilde, erkek çocukların arabanın sadece tekerleği ya da kapısı gibi tek bir parçasıyla ilgilenmesi, arabayı sadece tekrarlayıcı bir şekilde ileri geri sürmesi bu maddeye hayır cevabı verilmesini gerektirir. Yukarıda verilen örneklerin dışında başka bir oyunla da sembolik davranışı gözlemlerseniz bu sorunun cevabını evet işaretleyiniz. Bazı çocukların arabalara karşı özel bir ilgisi olabilir. Arabaları yan yana dizme gibi yineleyici davranışlarda da bulunabilirler. Bu yineleyici davranışlar mış gibi oyundan farklıdır. Belirli amaçları yoktur. Mış gibi oyunun yerine yineleyici davranışların gözlendiği durumlarda hayır işaretlenmelidir.
Madde 6. Çocuğunuz bir şey İSTEMEK için hiç işaret parmağını kullanır mı? Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır. Bir çocuğun bu maddede başarılı olması için istediği bir şeyi işaret parmağını kullanarak göstermesi gerekmektedir. Bu davranışı gösteriyorsa evet cevabı verilir ve çocuk başarılı sayılır. Çocuk istediği bir şeyi göstermek amacıyla işaret parmağını kullanmıyorsa, tüm elini uzatarak ya da anne babanın elini alıp istediği şeyin üzerine götürerek isteklerini belirtiyorsa bu maddeye hayır cevabı verilir ve çocuk başarısız sayılır.