Özellikle hazımsızlık şikâyeti ile kendini belli eden huzursuz bağırsak sendromu, irritabl bağırsak sendromu (IBS) ve hassas bağırsak sendromu olarak da adlandırılır. Günümüzde yaygın olarak görülen huzursuz bağırsak sendromu, bağırsak hareketlerini değiştiren kronik bir rahatsızlıktır. Bu rahatsızlık bağırsak yapısında bozukluk oluşturmaz. Dolayısıyla bağırsak kanseri gibi ciddi hastalıklara yol açmaz. Belirtilerin hafif seyrettiği vakalarda beslenme düzeni değişikliği ile hastalık kontrol edilebilirken, belirtilerin şiddetlendiği vakalarda ise ilaç tedavisi yöntemine başvurulabilir. Huzursuz bağırsak sendromu yaşayan kişi genelde durumun bağırsaktan kaynaklandığını anlamaz ve bir uzmana başvurmak konusunda gecikebilir. Ancak yaşanan belirtiler kişiyi iş ve okul hayatında zorlayarak hayat kalitesini düşürebilir.
Huzursuz Bağırsak Sendromu Nedir?
Huzursuz bağırsak sendromu etkisini kalın bağırsakta gösteren işlevsel bir sindirim bozukluğudur. Yaygın görülen gastrointestinal bozukluklar arasındadır. Hassas bağırsak sendromu genç bireylerde oluşan bir hastalıktır ve daha çok 50 yaş altı bireylerde görülür. Huzursuz bağırsak sendromu genellikle karında ağrı ve şişkinlik, tekrarlayan kabızlık veya ishal gibi şikâyetlere neden olur. Nedeni kesin olarak bilinmese de enfeksiyonlar, beslenme düzeni ve özellikle stres gibi çevresel etkenler huzursuz bağırsak sendromunu tetikleyebilir. Bu sebeple hastalık yapısal yerine işlevsel bozukluklar arasında yer alır.
Huzursuz Bağırsak Sendromu Nedenleri Nelerdir?
Huzursuz bağırsak sendromuna neden olan faktörler henüz tam olarak saptanmamıştır. Ancak bazı etkenlerin sendrom ataklarını tetiklediği bilinmektedir. Bu faktörler şu şekildedir:
- Bağırsak kaslarındaki anormal kasılmalar
- Bağırsak florasındaki değişiklikler
- Bağırsaklarda iltihaplanma
- Enfeksiyon
- Gıda intoleransı
- Yetersiz lif tüketimi
- Erken yaşta strese maruz kalma
- Antibiyotik, ağrı kesici gibi ilaçlar
- Sigara ve alkol kullanımı
Huzursuz Bağırsak Sendromu Belirtileri Nelerdir?
Huzursuz bağırsak sendromu belirtileri ve şiddeti kişiden kişiye farklılık göstermektedir. Hassas bağırsak sendromu 3 farklı şekilde seyreder: kabızlığın baskın olduğu vakalar, ishalin baskın olduğu vakalar, kabızlık ve ishalin birlikte görüldüğü vakalar. Karın ağrısı, kramp ve şişkinlik belirtileri dışkılamadan sonra azalma gösterir. Yaygın görülen huzursuz bağırsak sendromu belirtileri şu şekildedir:
- Gıda intoleransı
- Karın ağrısı/ kramplar
- Karında şişkinlik
- Tekrarlayan kabızlık ya da ishal
- Dışkıda mukus
- Bağırsak gazında artış
- Gaz sancısı
Bağırsakta görülen belirtilerin yanı sıra şu belirtilere de rastlanır:
- Mide bulantısı
- Depresyon
- Anksiyete
- Baş ağrısı
- Yorgunluk
- Halsizlik
- Sinirlilik
Başka hastalıklarla benzer yakınmalara neden olduğu için gereken tetkikler yapılmalı ve belirtilerin ciddi bir hastalıktan kaynaklanmadığı belirlenmelidir. Bu yakınmalara sahip kişilerin yaklaşık %15’ine huzursuz bağırsak sendromu tanısı konur ve kadınlarda görülme sıklığı erkeklere göre daha fazladır.
Huzursuz Bağırsak Sendromu Tanısı Nasıl Konur?
Huzursuz bağırsak sendromu için uygulanan tek bir test bulunmamaktadır. Hastalığın teşhisi için uzman bir doktor hastanın yaşadığı belirtileri ve tıbbi geçmişini değerlendirir. Hassas bağırsak sendromu diğer bağırsak hastalıklarıyla benzer belirtilere sahip olduğu için tanı koymak zor olabilir. Hastada görülen belirtileri oluşturacak diğer tanılar ekarte edildikten sonra roma kriterlerine göre değerlendirilir ve tanı konur. Bu kriterlere göre yakınmalar 6 ay önce başlamalıdır, 3 ay devam eden ve en az haftanın bir günü tekrarlayan karın ağrısı görülmelidir. Aynı zamanda aşağıda belirtilen maddelerden en az 2 tanesi eşlik etmelidir.
- Dışkılama sonrasında rahatlık hissi
- Dışkılama sıklığında değişim
- Dışkı kıvamında değişim
İrritabl bağırsak sendromu (IBS), kabızlık baskın IBS, ishal baskın IBS ve ikisinin beraber seyrettiği değişken IBS olmak üzere 3 farklı tipte görülür. Hastanın hikayesi değerlendirilirken hangi tip IBS olduğu belirlenmelidir. Hasta başlangıç seviyesi tedaviye cevap vermediğinde endoskopi, kolonoskopi, gaita incelemesi ve laktoz intoleransı testi gibi ileri seviye yöntemlere başvurulabilir.
Huzursuz Bağırsak Sendromu Tedavisi Nasıldır?
Hemen hemen her vakada tedavi uygulanmaya başlanmasıyla belirtiler kontrol edilebilir. Ancak tedavi yöntemi kişiden kişiye farklılık göstermektedir. Tedavi süreci bir doktor ile beraber hastanın belirtilerine göre planlanmalıdır. Tedavide sendromu tetikleyecek faktörlerden uzak durmak, doğru bir beslenme düzeni oluşturmak ve düzenli egzersiz yapmak gibi değişiklikler öne çıkar. Bazı durumlar ilaç tedavisini de gerektirebilir.
Huzursuz bağırsak sendromu yaşayan hastalar, yaşam tarzında bir takım değişiklikler yaparak belirtilerin etkisini azaltabilir:
Huzursuz bağırsak sendromu hastaları için belirlenmiş tek bir beslenme planı yoktur. Vücudun yiyeceklere vereceği tepki kişiden kişiye değişmektedir. Bu noktada kişiler hangi yiyeceğe karşı hassasiyet gösterdiğini kendileri belirlemelidir. Tüketilen yiyecek belirli semptomlara neden oluyorsa kişi bunları tüketmekten uzak durmalıdır. Hassas bağırsak sendromu yaşayan hastaların çoğu lif oranı yüksek besinler tükettiğinde sendromun belirtileri azalmaktadır. Aynı zamanda probiyotik içeren gıdalar da bağırsak sağlığını korur. Kişi düzenli beslenmeye dikkat etmeli ve beslenme planında ani değişiklikler yapmamalıdır.
Bol su tüketilmelidir, günde en az 8 bardak (2 litre) su içmek kabızlık sorunun çözülmesine yardımcı olacaktır.
Fasulye ve lahana gibi gaz üretiminin artışına neden olan yiyeceklerden kaçınmak bağırsaklardaki gaz problemini önleyebilir.
Laktoz intoleransı huzursuz bağırsak sendromuna neden olan durumlar arasında öne çıkar. Süt ürünü tükettikten sonra sendromun tetiklendiği gözlemleniyorsa, süt ürünü içeren gıdalar tüketmemek oldukça önemlidir.
Yoğun stres altında olmak da hassas bağırsak sendromunu tetikleyebilir. Yaşam tarzında yapılacak değişikliklerle mümkün olduğunca stresten uzak kalmak hastalığın belirtilerini azaltabilir.
Düzenli fiziksel aktivite yapmak bağırsak sağlığının korunmasını sağlar. Her gün 30 dakika hafif egzersizler yapmak huzursuz bağırsak sendromu belirtilerinin azalmasına yardımcı olur.
Hastalık belirtilerine sahip olan kişiler gastroenteroloji uzmanına başvurmalıdır. Huzursuz bağırsak sendromu, belirtilere göre alınacak önlemler ve yaşam tarzı değişiklikleri ile kontrol altında tutulabilen bir hastalıktır.
Hassas Bağırsak Sendromu ve FODMAP Diyeti
Özellikle batı ülkelerinde günden güne yaygınlaşan huzursuz bağırsak sendromu, yaşam alışkanlıklarında yapılacak değişiklikler sayesinde kontrol altına alınabilir. Günümüzün yaygın hastalığı huzursuz bağırsak sendromu, kişilerde karın ağrısı, şişkinlik ve dışkılama problemleri gibi sorunlara yol açmaktadır. Hassas bağırsak sendromu kişilerin yaşam kalitesini düşürerek kendini belli eder.
Hassas bağırsak sendromu belirtileri kişiye uygun diyetlerle azaltılabilir. İrretabl bağırsak sendromu ile başa çıkma konusunda uygulanan diyet tavsiyeleri yeterli olmazsa FODMAP diyetine başvurulur. Bir uzman kontrolünde uygulanan düşük FODMAP diyeti, huzursuz bağırsak sendromu semptomlarını yönetmede yardımcı olur.
İlk aşamada FODMAP’ler kısıtlanır. Kısıtlama aşaması belirtilerde yaşanan iyileşmelere göre 1-2 ay sürer. Düşük FODMAP diyeti sonucu semptomları düzelen kişiler, diyetlerine yeniden bazı yüksek FODMAP gıdalarını ekler. Bu yol izlenerek semptomları tetikleyen FODMAP’ler ve tolere edilebilir FODMAP’ler belirlenir. Kişi bir yiyecek tükettikten sonra IBS belirtilerinde artış gözlemliyorsa bu gıdadan kaçınmalıdır. Alınan besin sonrası herhangi bir semptom görülmüyorsa FODMAP’in tolere edilebildiği varsayılabilir ve yeniden üretim aşamasından sonra diyete eklenir. Düşük FODMAP diyeti semptomları tetikleyen yiyeceklerin belirlenmesi ve bunların sonra yeniden sunulması üzerine şekillenir. Bu uygulamada amaç çeşitli meyve ve sebzelerin yer aldığı dengeli bir diyet oluşturmaktır.
FODMAP diyetinde kısıtlanan yiyecekler şu şekildedir:
FODMAP diyetinde; laktoz (süt ve süt ürünleri) fruktoz (meyveler ve yüksek fruktoz içeren mısır şurubu) galaktan (baklagiller), fruktan (buğday, çavdar, soğan, sarımsak) ve poliol (kayısı, şeftali, kiraz, avokado) içeren besinlerin tüketimi kısıtlanmaktadır. Diyet uygulanırken lif bakımından zengin alternatif besinler tüketmeye özen gösterilmelidir.
Düşük FODMAP diyetinde kişinin tüketebileceği besinler ise şöyle sıralanabilir:
Meyveler: Kivi, çilek, portakal, mandalina, turna yemişi, yaş üzüm, limon, ananas, kestane, kumkuat, kızılcık.
Sebzeler: Salatalık, sakız kabağı, havuç, patates, ıspanak, lahana, pazı, roka, marul, taze soğan (yeşil kısmı), frenk soğanı, fasulye filizi, zeytin, zencefil.
Kuruyemişler/tohumlar: Ceviz, çam fıstığı, ay çekirdeği, kabak çekirdeği, susam, çiya tohumu, keten tohumu, haşhaş tohumu.
Protein: Yumurta, kırmızı et, kanatlı eti, balık, kabuklu deniz ürünü.
Hassas bağırsak sendromu uzun süre seyredebilen bir hastalıktır, belirtilerin ortadan kalkması için kişinin doktor tavsiyelerine uyması büyük önem taşır.