Gaslighting; kişinin, kendi akıl sağlığını ya da gerçekliğini sorgular derecede ruhsal olarak manipüle etme olarak ifade edilmektedir. Gaslighting’e maruz kalan birey, kendisini devamlı yoksun hisseder, gerçekleştirdiği her şeyin yanlış olduğunu düşünür ve çok fazla alınganlık ile suçlanır. Gaslighting uygulayan kişiler ise genellikle psikolojik olarak manipüle ettikleri kişi üzerinde kontrol sağlamayı ve amaçlamaktadır.
Gaslighting kelimesi psikolojik bir terimdir ve Türkçe' de tam karşılığı yoktur ve 1930'larda oynanmakta olan bir tiyatro oyunundan gelmektedir. Yazılmış olan senaryo metinine göre adam, eşini manipüle etmek için her gün gaz lambasının yanan ışığını azaltıyor. Eşi lambanın ışığının azaldığını düşünüp sorduğunda ise adam eşine sert bir biçimde karşılık vererek kadını küçük düşürüyor. Adam böylelikle kadının kendine olan güvenini kaybetmesini amaçlıyor. İşte bundan dolayı yapılmış olan bu psikolojik manipülasyon “Gaslighting” olarak ifade edilmektedir bu durum “Psikolojik İşkence” olarak da belirtilmektedir. Bu manipülasyon türü duygusal ilişkilerde genellikle erkek tarafından kadına yapılan bir istismar yöntemi olarak ifade edilmektedir. Ancak dominant yapıya sahip kadınlarda da erkeğe karşı gerçekleştirildiği görülebilir.
Bu manipülasyon tekniğini gerçekleştiren birey gaslighting teknikleri ile karşısındaki bireyin zaman geçtikçe kendisinden şüphelenmesine neden olur. Bu mağdur kişilerini en belirgin özelliklerden biri de kendinden şüphe duyulmasıdır. Bu kişiler, karşı karşıya kaldıkları ruhsal manipülasyon için kendilerinin sorumlu olduğunu düşünürler veya karşısındaki kişi tarafından bu şekilde düşünülmeye mecbur bırakılırlar. Bu yüzden, yaşanılan bu ruhsal işkenceden sonra mağdurlar sonunda benlik algısını, öz kimlik duygusunu kaybetme derecesine ulaşabilirler.
Gaslighting Uygulayan Kişilerin En Sık Kullandığı Yöntemler Nelerdir?
Gaslighting ender görülen ancak tehlike oluşturan bir durumdur. Otoriter kişi kendisinden daha ufak yaşta, konumdaki kişiye uygulayabiliyor. Bu manipülasyon yöntemi en fazla evliliklerde görülmektedir. Bunun dışında, anne, baba- çocuk, patron-işçi gibi ilişkilerde rastlanmaktadır. Sosyal ortamlardaki ilişkilerde de gaslightinge rastlanmaktadır. Bu manipülasyonu uygulayan birey mağdur olanı sosyal çevresinden soyutlayarak arkadaşları ve ailesi ile görüşmesini önleyebiliyor. Bu taktiği uygulayan istismarcı kişilerin yaygın olarak başvurduğu diğer yöntemler şu şekildedir;
- Dinlemezler, değersiz hissettirirler.
- Söylenilenleri anlamamazlıktan gelirler.
- Karşı koyup olayı sorgulatırlar.
- Aynı olayı her defasında değişik anlatıp, karşı tarafın kafasını karıştırmaya çalışırlar.
- Bireyin dikkatini dağıtarak, konuyu değiştirmeye çalışırlar.
- Duygu sömürüsü yapıp, suçlu hissettirmeye çalışırlar.
- Eşyaları saklarlar, karşı taraf bulamayınca da tekrar eski yerine koyarlar, böylelikle karşı tarafın şüphe duymasına yol açarlar.
- Kişiyi aşağılamaya çalışırlar.
- Yaptıklarını inkar ederler.
- Öteki kişileri karşı tarafın kendisinden şüphelenmesi için referans olarak kullanırlar.
- Yüksek sesle bağırırlar ve suçlamanın ardından sakince ve şefkatli bir yaklaşım içinde olarak karşı tarafın kafasını karıştırırlar.
- Bazı zamanlarda karşı tarafı övgüler yağdırıp, kötü niyetleri olmadığını düşündürmeye çalışırlar.
Yaygın Olarak Kullanılan Gaslighting Cümleleri Nelerdir?
Bu manipülasyonu uygulayanlarda, genellikle söylenen cümleler ve davranışlar arasında bir dengesizlik vardır. Bundan dolayı, ilişkide bu manipülasyonu anlamak için; size söylediği cümleler arasında tutarlılık var mı? size söylediklerini gerçekten hissederek mi söylüyor? gibi soruları yanıtlamak, katkı sağlayacaktır. Fakat uzun bir süre bu duruma maruz kalan bireyler kendi gözlemlerine ve çıkarımlarına güvenemezler bundan dolayı bu soruları yanıtlamakta zorlanırlar. Karşınızdaki kişinin sıklıkla kullandığı gaslighting cümleleri şu şekildedir;
- Aşırı duygusalsın veya aşırı kırılgansın
- Böyle olacağını biliyordum.
- Eğer iyi değilsem neden benimlesin?
- Destek almalısın, sen iyi görünmüyorsun.
- Ben bunu söylemedim.
- Biraz dayanıklı ol.
- Her şeyi benden bekleme veya yalnız başına beceremezsin.
- Bu konuyu fazla büyüttün.
- Sana hiçbir şekilde zarar vermem!
- Sözleri sinir haliyle söyledim!
Eğer yukarıda belirtilen cümleler size tanıdık geliyorsa, kendinizi artık değerli hissetmiyor, özgüvensiz hissediyorsanız, genellikle yetememe ve suçluluk duyguları hakimse, yalnız hissediyorsanız, bir sorun olduğunu seziyor ancak problemi bir türlü bulamıyorsanız, karar verirken zorlanıyorsanız, karşı tarafa bağımlı olduğunuzu hissediyorsanız ve kendinizi sürekli bir şeyleri açıklar pozisyonda buluyorsanız gaslighting mağduru olabilirsiniz.
Gaslighting Uygulayanlar Kimlerdir?
Bu manipülasyon tekniği sinsi bir duygusal istismar yöntemidir. Bilhassa kişileri kontrol altında tutmak isteyen narsist, psikopat kişilik bozukluğuna sahip ya da patolojik olarak yalan söylemekte olan kişiler tarafından uygulanmaktadır. Manipüle eden kişi bunu bilerek ve genellikle planlı bir biçimde uygulamaktadır. Bu bireyler, kötü yönlerini mağdur ettiği kişilere, iyi yönlerini ise geri kalan herkese gösterirler. Bundan dolayı etraflarında gayet iyi bir izlenim bırakabilirler. Bu durum da mağdur olan kişi yardım istediği zaman kimsenin on kişiyi manipüle ettiğine inanmamasına ve mağdura yardım etmemesine neden olur. Böylece, mağdur kişi özgüven eksikliği yaşar ve yalnızlaşır. Özgüveni kaybolan ve yalnız kalan mağdur, istirmarcısına daha fazla güvenerek bağımlılığı artar.
Gaslighting İle Nasıl Mücadele Edilir?
Yukarıda verilen bilgiler doğrultusunda kendi yaşadığınız ilişkilerde de bu durum ile benzerlik gösteren şeyler yaşadığınızı düşünüyorsanız, atılması gerekli olan ilk adım yaşanılan şeyin gaslighting olduğunun farkına varmaktır. Diğer adımsa tecrübe edindiğiniz şeyin gerçekliği ile karşı karşıya gelmektir. Kimi mağdur kişiler ilişkiyi devam ettirirken bir şans daha oluşturmak için şifa verici adımların olabileceğine inanırlar ve ilişkide kalmak için ısrar edip, sonlandıramazlar. Ancak kişinin öz benliğine ve gerçekliğine dair bireyi şüphe içinde bırakan bir ilişkide kalmaya devam etmek hiçbir şeyi çözmez. Bundan dolayı bu gibi problemleri taşıyan ilişkiyi sonlandırmakta zorlanıyorsanız bir ruh sağlığı uzmanına başvurabilirsiniz.