Son yıllarda adını sıkça duyduğumuz çölyak hastalığı, arpa, çavdar, buğday gibi tahıllarda bulunan glutene karşı hassasiyetle ortaya çıkmaktadır.
Çölyak hastalığı genel tanımı ile bağışıklığı etkileyen bir hastalıktır ve yaşa bağlı olmaksızın çoğu kişide görülmektedir. Özellikle ailesinde çölyak hastalığına sahip olan çocuklarda görülme olasılığı çok daha yüksektir. Yani çölyak hastalığı genetik ve kronik bir rahatsızlık türüdür.
Başlangıçta kusma, bulantı, ishal, halsizlik gibi belirtilerle ortaya çıksa da ilerleyen boyutlarda ve zamanlarda anemi, cilt döküntüleri gibi rahatsızlıkları da beraberinde getirmektedir.
Çölyak hastalığı teşhisi konulan kişilerin arpa, çavdar ve buğday gibi gluten içeren yiyecekleri hayatlarından çıkarmaları gerekmektedir.
Çölyak hastalığı her ne kadar kronik bir rahatsızlık olsa da tedavisi mümkündür.
Çölyak Hastalığı Nedir?
Çölyak hastalığı, gluten rahatsızlığının alt dalı sayılabilecek bir hastalıktır. Her ikisinin tedavi süreci oldukça uzundur.
Çölyak hastalığı; arpa, buğday ve çavdar gibi tahılların içinde bulunan glutene karşı ince bağırsakta oluşan alerji ve hassasiyet olarak bilinmektedir. Alerjik ve kronik bir rahatsızlık türü olan çölyak hastalığında tüketilen tahıllı gıdaların içinde bulunan gluten bağışıklık sistemi tarafından zararlı bir madde olarak kabul edilir.
Bağışıklık sistemi, gluteni zararlı bir madde olarak kabul etmesiyle birlikte bağırsak hücrelerini yok etmeye başlar. Bu yok etmenin sonucunda ise ince bağırsakta bulunan villus çıkıntıları zarar görür ve küçülmeye başlar. Villus çıkıntılarının zarar görmesi sebebiyle bağırsak emilim görevini yerine getiremez ve bu sebeplerden dolayı çölyak hastalığının belirtileri ortaya çıkar. Çölyak hastalığının belirtileri ise;
- Kusma
- İshal
- Bulantı
- Halsizlik gibi belirtilerle kendini belli etmeye başlar.
Günümüzde son zamanlarda çok sık karşılaşılan bir rahatsızlık haline gelmeye başlayan çölyak hastalığı bebeklikten itibaren gluten içeren besinlerin yenmesiyle tetiklenir ve her 100 insandan 1’inde görülmeye başlandığı bilinir. Özellikle aile bireylerinde çölyak hastalığına sahip çocuklarda görülme olasılığı çok fazladır.
Çölyak Hastalığı Nedenleri Nelerdir?
Çölyak hastalığı, araştırmalar sonucunda elde edilen bulgularda özellikle gluten hassasiyeti yaşayan kişilerde, ince bağırsağın belirli bir alanında sindirilen gluten , bağışıklık sisteminin genel yapısında tepkiye neden olmaktadır.
Çölyak hastalığının oluşumunda genetik faktörler ön plandadır. Hastanın beslenme düzeni, gastrointestinal enfeksiyonları ve bağırsak içerisinde yer alan bakteriler çölyak hastalığının oluşumunda etki etmektedir.
Gluten buğday, çavdar, arpa ve yulaf gibi tahılların içerisinde bulunur ve hasta bu tahılları barındıran bir şey yemediği sürece bu hastalıkla ilgili bir belirti hissetmez.
Çölyak Hastalığı Belirtileri Nelerdir?
Çölyak hastalığı, her hastada aynı belirtiye yol açmaz. Belirtiler bazı hastalarda çocuk yaşlarda görülüyorken bazı hastalarda yetişkin yaşlarda görülmektedir. Uzun süre anne sütü alan çocukların belirti rastlantıları daha geç ortaya çıkmaktadır. Belirtilerin ortaya çıkmasındaki faktörlerden biri glutenin hangi yaşta düzenli alındığı ve ne kadar tüketildiği ile ilgilidir. Her yaşın belirtileri farklıdır.
2 Yaş Altı Çocuklarda Görülen Belirtiler
- Kusma refleksi ve mide bulantısı
- Yoğun ishal diyare durumu
- Karın bölgesinde görülen şişkinlik
- Yaşıtlarına göre yaşanan gelişim problemleri
- Yemek yeme isteğinin azalması
2 Yaş Üstü Çocuklarda Görülen Belirtiler
- Uzun süreli yaşanan ve geçmeyen ishal
- Yaşıtlarına göre daha az kiloda olmak ve boy olarak daha kısa olmak
- Bağırsakta yaşanan problemler ve kabızlık sorunları
- Sürekli olarak kilo kaybı durumu
- Öfke duymak ve sinirlilik hali
- Yaşıtlarına göre yaşanan geç ergenlik
- Dikkat eksikliği probleminin yaşanması
- Geçmeyen baş ağrısı
- Kas koordinasyonları
Yetişkinlerde Görülen Belirtiler.
- Karın bölgesinde yaşanan şişlikler
- Halsiz ve yorgun hissetmek
- Vitamin değerlerinde yaşanan kansızlık durumu
- Bağırsak çalışması ile ilgili sıkıntılar
- Mide bulantısına eşlik eden kusma problemi
- Yaşanan karın ağrıları ve kramplar
- İstemsiz yaşanan kilo kaybı
- Kas ve kemik dokularında hassasiyet ve ağrı
- Yoğun ve geçmeyen baş ağrıları
- Sebebi netleşmeyen karaciğer ile ilgili sıkıntıları
- Psikolojik problemler özellikler depresyon
- Öfke durumu
- Hamile kalmada yaşanan sıkıntılar
- Deri problemleri
- Diş mine sorunları görünmektedir. Bu sorunlar genel belirtilerdir.
Çölyak Hastalığı Çeşitleri Nelerdir?
Çölyak hastalığı her hastada benzer semptomları göstermez. Birkaç çölyak hastalığına sahip hastalarda belirtileri belirginken bazı hastalarda ise hiçbir belirti göstermez. Bu özelliği sebebiyle klasik çölyak, atipik çölyak, sessiz çölyak ve potansiyel çölyak isimleriyle kendi arasında ayrılmaktadır.
Klasik Çölyak
Daha çok yeni doğan anne sütünden daha kesilmemiş bebeklerde ve küçük çocuklarda görülmektedir.
Klasik çölyak belirtileri ise büyüme ile ilgili sorunlar, geçmeyen ishal, karın bölgesinde yaşanan şişlik, duygudurum değişiklikleri, yemek yeme problemleri, mide bulantısı ve ona eşlik eden kusma ve zayıflık vb durumlar görülür.
Atipik Çölyak
Atipik çölyak genelde 5-6 yaşındaki çocuklarda ve yetişkinlerde görülür. Genelde belirtileri oldukça hafiftir.
Atipik çölyak hastalığında boy ile ilgili gelişim sorunu, diş minesi ile ilgili yaşanan sorunlar ve kanda görülen demir eksikliğinin yanı sıra şiddetli karın ağrısı, mide bulantısı, karaciğer enzimlerinde yaşanan dalgalanma görülür. Bu hastalara tanı koymak biraz zordur.
Sessiz Çölyak
Çölyak hastalığı olmayan ama yakın akrabasına tanı konulması sonucunda yapılan aile taramalarında tesadüfen çölyak hastalığına denk gelinmesi durumudur.
Potansiyel Çölyak
Çölyak testlerinde elde edilen pozitif sonucu rastlanan ancak ince bağırsak biyopsilerin normal çıkmasıdır. İlerleyen yıllarda çölyak rahatsızlığının çıkabilme durumunun olmasından dolayı düzenli doktor kontrolleri şarttır.
Çölyak Hastalığı Tanısı Nasıl Konulur?
Çölyak hastalığı tanısı çocuklarda daha kolay bir şekilde konulmaktadır. Ailelerin, çocukları üzerinde gözlem yapmaları ve çölyak hastalığının belirtilerini fark ettiklerinde bir doktora başvurmaları aynı zamanda yemeklerini glutenden uzak tutmaları gerekmektedir. Ancak yetişkinlerde bu tanının konulması çocuklarınki kadar kolay değildir. Bu yüzden yetişkinler ise belirtilerden birini veya birkaçını gözlem yapmaları takdirde glutenden uzak durmaya başlamalılar.
Çölyak hastalığında, çocuk hastaların veya yetişkin hastaların doktora gitmeleri takdirinde doğru tanının konulabilmesi için hastalardan ayrıntılı sürecin anlatılması istenir ve gerekli muayeneler yapılır. Yapılan muayeneler sonrasında doktor hastadan glütene karşı antikor seviyesini ölçen testler isteyebilir. Bu yapılan testler sonucunda antikorlardan biri bile pozitif çıkarsa ince bağırsaktan biyopsi alınmak zorunda kalınabilir.
İşlem sırasında gerek duyulursa villus hasarını analizinin kolay yapılabilmesi adına ufak dokudan bir örnek alınabilir. Bu testlerin güvenilir bir sonuç verebilmeleri için glutensiz bir diyet yapılmadan önce verilmesi gerekmektedir. Gluteni test yapılmadan önce hayatınızdan çıkarmak kan testi sonuçlarını etkileyebilir ve sonuçlar normale dönebilir.
Çölyak Hastalığı Nasıl Tedavi Edilir?
Çölyak hastalığı görülen hastaların tek tedavi seçeneği kişinin genel yeme düzeninden gluten olan ürünleri tamamen çıkarmasından geçer. Bu hastalığa sahip insanların glüten içerikli yiyecekleri çok iyi bilmeleri gerekmektedir. Birçok ürünün içerisinde glüten görmek mümkün olduğu için satın alacağınız gıdaların içeriğinde dikkat etmelisiniz.
Hastanın diyete başlamasıyla 24 saat içerisinde klinik bulguları gözle görülür düzelme yaşar, iştah açılır ve birkaç ayda kilo alınmalarına başlanılır. Ortalama 3 ile 14 gün içerisinde bağırsak mukozasında oluşan hasarın ilerlemesinin önüne geçilir ve çocuklarda genellikle 3-6 ay, yetişkinlerde ise 1-2 yıl süre civarında iyileşme görülmeye başlanır. İyileşmenin başlamasıyla birlikte besin emiliminin başlaması da gerçekleşmeye başlar.
Çölyak hastalığı tedaviye başlanıp kontrol altına alınmadığı sürece bir takım farklı hastalıklara yol açabilir. Bu hastalıklar ise; gelişim eksikliği, boy kısalığı, ince bağırsak kanseri, lenfoma, kısırlık, düşük, kronik sağlık bozukluğu ve kemik erimesidir.
Çölyak Hastalarının Dikkat Etmesi Gerekenler
- Glutensiz diyet yapılırken içeriğinde glüten içeren yulaf, arpa, çavdar ve buğday barındıran yiyeceklerden uzak durulması gerekmelidir.
- Çölyak hastalarının pirinç ve mısırı sıklıkla tüketmesi gerekmektedir.
- Demir vitamini, B12 vitamini gibi önemli vitaminleri kanda normal seviyesine getirilmesi gerekmektedir.
- Doktorlar tarafından hastaların çölyak hastalığıyla ilgili bilgilendirilmesi ve glutensiz diyet için yardımcı olunması gerekir.
- Glutensiz diyet yaparak sonuç almanın dışında demir, folik asit, B12 vitamini, A, D, E, K gibi yağda eriyen vitamin ve kalsiyumların bu diyet yapılırken takviye olarak alınması gerekmetedir.
Gluten İçeren Besinler
- Gluteni içinde barındıran yiyecekler şunlardır;
- Buğday ve türevlerinden yapılan ekmek bisküvi e kekler
- Normal olarak yapılan ve hazır satılan makarnalar
- Çocukların sıkça yediği gevrekler
- Makarna vb şeyler için kullanılan soslar
- Kraker ve paketli gıdalar (etiket okunması gerekmektedir)
Gluten İçermeyen Besinler
- Gluteni içerisinde barındırmayan yiyecekler şunlardır;
- Mısır ve mısır unu
- Çiğ karabuğday ve bu üründen yapılan gıdalar
- Baklagil unları
- Beyaz pirinç ve siyah pirinç
- Patates ve bu malzemeden yapılan ürünler
- Baklagillerin genelinde gluten bulunmamaktadır.
- Çiğ kuruyemişler
- Meyve ve sebzeler
- Probiyotik besinler
- Ev yapımı turşu
Glutenli besinler konusunda ayrıntılı bilgi için tıklayınız.