Afet hemşireliği; fiziksel, duygusal ve sağlık ihtiyaçlarını afetler sebebiyle kötü yönde etkilenmekte olan topluma, profesyonel hemşirelik tecrübelerinin sunumu olarak tanımlanmaktadır.
Yaşamsal risk içeren tehlikeleri azaltmak için, diğer alanlarla iş birliği içerisinde yürütülmesi gereken faaliyetleri içermektedir. Amaç, afetlerden etkilenmekte olan toplumun sağlığını en üst seviyeye getirmektir.
Dünya Sağlık Örgütü tarafından afet; kişiler için can ve mal kaybetmeye yol açan toplumu fiziki, ruhsal ve ekonomik alanda etkisi altına alan ve olağan imkanlarla mücadele edilemeyen her türlü doğal, teknolojik ya da birey kaynaklı durumlar şeklinde tanımlar ve meydana gelen bu olaylar sonucunda toplumlar fiziki, psikolojik ve sosyal anlamda olumsuz yönde etkilenir.
Kırım Savaşı esnasında modern hemşireliğin kurucusu olan Florence Nightingale’ in çalışmalarından bu zamana toplumu etkisi altına alan bütün afetlerin öncesi, sırası ve sonrasında hemşireler sağlık sunucularının oluşturmuş olduğu multidisipliner ekibin bir parçası haline gelmiş ve sağlık sisteminin sayıca büyük bir parçasını oluşturması sebebiyle rolleri oldukça önem kazanmıştır.
Afet Hemşireliği Neden Önemlidir?
Dünya genelinde afet hemşireliği hemşirelik mesleği içinde özel eğitim kapsamında alınmış ve afet hemşireliğinin yalnızca afetlerin ardından acil bakım ve ilkyardım hizmeti vermekle yükümlü olmadığı ve afet yönetiminin her basamağında yer alması gerekliliği afet hemşireliğini tek başına bir uzmanlık alanı haline getirmiştir. Japon Hemşireler Birliği’ne (JNA) ’da kayıtlı olarak görev yapan afet hemşiresi sayısı 4.800 iken, bu sayının 2011 yılında yaşanan Japonya depreminden sonra 6.800’e çıktığı belirtilmektedir. Amerika’da yaklaşık bir milyon hemşire halk sağlığı hemşiresi olarak çalışmaktadır. Bu rakam 2.2 milyon çalışan hemşirenin %40’ını oluşturur. Amerika’da pek çok hemşirelik okulu, afetlere ilişkin eğitim, sertifika ve mastır programları geliştirmiştir.
Türkiye’ de ise afet hemşireliği için yasal bir düzenleme bulunmamakla birlikte; Hemşirelik Uygulama Yönetmeliğinde (2010) ‘hemşireler olağanüstü durumlarda afet planı doğrultusunda ilgili birimlerle iş birliği içinde acil planlamaları gerçekleştirir, protokol geliştirir ve gereken durumlarda uygulamaya koymak için ekip hazırlar’ ifadesiyle hemşireler afet durumlarında gönüllü olarak çalışırlar. Afet hemşireliği faaliyetleri Halk Sağlığı Hemşireleri tarafından yürütülür.
Afetlerde Hemşirelere Düşen Görevler Nelerdir?
Afet hemşirelerini afet öncesi dönemde sağlık profesyonelleri ile birlikte; içinde bulunulan toplumun karşılaşabileceği afetlere ilişkin risk değerlendirmesi yapması ve toplumu bu doğrultuda bilgilendirmesi gerekmektedir. Bunun yanı sıra İlk yardım programlarının geliştirilmesi, çalışma sahasının afetlere hazırlığı vb. süreçlerde de rol almalıdır.
Afet durumunda ise; triyaj ve afetzedelerin tanımlanması, yaralı afetzedelerin bakımı, sevk işlemleri, bakıma yönelik gereksinim ve öncelik belirleme, bulaşıcı hastalıkların önlenmesi, psikososyal destek, sığınakları yönetme gibi konularda görevler üstlenir.
Afet sonrasıysa; temel amaç, zarar görmekte olan sağlık bakım sistemi ve toplumun en kısa zamanda normalleşmesi, gelecekte olma ihtimali olan afetlerin yönetim planının sağlanması, afet personeli ve toplumun kuvvetlendirilmesidir. Bu dönemde sakatlık ve yaralanmalar, enfeksiyon tehlikesi gibi sağlık problemleri ile birlikte anksiyete, depresyon, travmatik stres bozukluğu gibi mental problemler görülebilir. Afet hemşiresi bu süreçte; fiziksel ve psikososyal bakım gereksinimi olan kişilerin tıbbi ve temel hemşirelik bakım aşamalarının yürütülmesi ile birlikte; bulaşıcı rahatsızlıkların önlenmesi, afet bölgesinde bağışıklama faaliyetlerinin devam ettirilmesi, gıda güvenliği süreçlerine katkı sağlaması diğer disiplinlerle iş birliği içerisinde psikososyal destek süreçlerinde rol almalıdır.
06.02.2023 tarihinde Ülkemizde merkez üstü Kahramanmaraş olan ve 11 ilin etkilendiği deprem felaketinde de Hemşirelik mesleğinin tüm profesyonelleri yetki ve görev alanlarında multidisipliner ekibin parçası olarak görevlerini yerine getirmiştir. Ancak jeolojik olarak Afet riskinin yüksek olduğu bir kara parçasında yer almamız nedeni ile Afet Hemşireliği alanında daha fazla uzmanlaşma ve eğitim faaliyetlerinin sürdürülmesine ihtiyaç vardır.