Isı ve nemin olduğu ortamlarda üreyen ve yetişen mantar, ilkbahar ve sonbahar aylarında çok daha lezzetli ve bol yetişmektedir. İlk bahara oranla sonbaharda verimlilik daha fazladır. Çalılarda ve ağaç diplerinde yetişebilen mantarlar dikkatsiz bir şekilde tüketildiğinde zehirlenmelere neden olabilirken çoğu zehirlenme ise bilgi eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle uzman değilseniz çok daha dikkatli olmalısınız.
Zehirli mantarın anlaşılması konusunda kesin bir kriter bulunmazken, kişilerin topladığı ve zehirli olup olmadığı laboratuvar ortamlarında inceleme sonucunda belirlenebilir. Uzmanlık ve bilgi gerektiren bu konuda, bilgi sahibi olmayan kişiler yanılabilir ve zehirlenebilir. Ayrıca bazı dikkat çekici özellikleri ile çok hücreli besinin zehirli olup olmadığı anlaşılabilir.
Mantarlar Hakkında Doğru Bilinen Yanlışlar
Bitkiler ve hayvanlar aleminden uzak olarak “Fungi” aleminde yer alan canlılar olarak bilinmektedir. Sonbahar aylarında kişilerin toplamak üzere gittikleri yerlerde dikkat etmesi gereken bazı durumlar bulunmaktadır. Zehirlenmelerin çoğu kişilerin doğru bildiğini düşündüğü yanlışlardan kaynaklıdır. Mantarlar hakkında doğru bilinen yanlışlar ise şu şekildedir:
- Koparıldığında içi mavileşiyorsa zehirlidir
- Gümüş kaşıkla pişirildiğinde kaşıkta kararmaya olursa zehirlidir
- Salyangozların yediği türler zehirli değildir
- Böceklerin yediği türler zehirli değildir
- Çayırda ve ağaçta yetişenler zehirsizdir
- Sirkeli veya tuzlu su ile kaynatıldığında zehri gider
- Kurutulmuş olanlar zehirli değildir.
- Pişirildiğinde zehri ortadan kaybolur ve yenebilir
Toplum içerisinde yaygın olarak duyulan bu sözlerin tümü yanlıştır. Kesinlikle dikkate alınmamalıdır ve zehirli olup olmadığı sadece uzmanlar tarafından ve laboratuvar ortamlarında anlaşılmaktadır.
Kişilerin yemek için topladıklarını sepet içerisine koymaları önerilirken, hava geçirmeyen plastik torbaların içine konulması önerilmemektedir. Bulunduğu yerde temizlenerek sepete yerleştirilmesi yıkama durumunun önüne geçer ve kirli olanların diğerlerine bulaşmasını önler.
Hangi Mantarlar Zehirlidir?
Yenilebilir, yenilmeyen ve zehirli olarak ayrı grupları bulunmaktadır. Yenilemeyen türler zehirli olmamakla birlikte yapılarının sert olması, kokularının ve tatlarının kötü olması sebebiyle yenme özelliği bulunmamaktadır. Türleri bakımından zengin olan ülkemizde yaklaşık 100 adet zehirli türü ve yaklaşık 10 adet öldürücü türü bulunmaktadır. Bu konuda uzmanlığı olmayan kişilerin doğada rastladığı ve zehirli olup olmadığını bilmediği çok hücreli besine dokunmaması ve tüketmemesi gerekir. Zehirli olanların 1 tanesin bile yenmesi kişiyi zehirlemeye yetecektir. Ayrıca ölümcül türler çok daha fazla tehlikeye sahipken, yenilmesi durumunda kişinin ölümüne neden olabilir. Bu nedenle bu konuda bilgi sahibi olmayan kişilerin bilmediği türleri yememesi önerilir.
Ülkemizde yaklaşık 100 adet zehirli türü bulunan bu besinin tüketilmesi durumunda kişinin vücudunda ciddi seviyelerde olumsuz sonuçlara yol açabilir. Başlıca zehirli mantar türleri şu şekildedir:
Köygöçüren (Amanita Phalloides): Türkiye’de ölümcül zehirlenmelerin yaklaşık yüzde 95’inin nedeni bu türden kaynaklanmaktadır. Nemli olduklarında parlak ve yapışkan bir yüzeyi bulunur. Tüketilmesi durumunda yaklaşık 10 saat içinde belirtileri görülür.
Sinek Mantarı (Amanita Muscaria): Yumurta şeklindedir ve yaklaşık 20 cm çapı bulunmaktadır. Şapkası kırmızımsı ve turuncu rengi ile dikkat çekicidir. Sonbahar dönemlerinde ortaya çıkarken zehirli bir türdür.
Amanita Pantherina: Ağır zehirlenmelere neden olabilen bu tür, 5-10 cm büyüklüğünde ortası koyu bir renge sahiptir. Çam ve yaprak döken ağaçların altında genellikle sonbahar dönemlerinde yetişmektedir.
Mürekkep Mantarı (Coprinus Atramentarius): Yenilebilir bir türdür. Ancak tüketilmesi durumunda 3 gün alkol tüketilmemesi gerekmektedir. 72 saat içinde alkol tüketilirse zehirlenmeye neden olur.
Kükürt Öbeği Mantarı (Hypholoma Fasciculare): Acı ve zehirlidir. Tüketilmesi durumunda kişilerde, kusma, ishal ve bazı kasılmalara yol açabilir. Yaz başlarından sonbahara kadar görülebilmektedir.
Cenaze Çanı Mantarı (Galerina Marginata): Yenilebilen türleri ile çok fazla karıştırılan bu tür, içerisinde zehirli toksik maddeler bulundurur. Hayati risk oluşturabilirken bazı kişilerde; mide ağrıları, kusma, karaciğer hasarı gibi durumlara neden olabilir.
Kuzu Göbeği Ebesi Mantarı (Gyromitra Esculenta): Çiğ tüketilmesi durumunda ölümcül bir tehlike oluşturan bu türün beyinsi kıvrımları bulunan bir şekli vardır.
Ağulu Mantar (Omphalotus Olearius): Ciddi oranda zehirleme yapısına sahiptir. Belirtileri sindiriminden yaklaşık yarım saat sonra ortaya çıkar ve şiddetli izlenir.
Çukur Çanak Mantarı (Sarcosphaera Coronaria): Tüketilmemesi gereken bir türdür. Ayrıca çiğ ve az pişmiş tüketilmesi ölümcül sonuçlara neden olabilmektedir.
Yukarıda verilenler türlerden herhangi birinin tüketilmesi durumunda acil müdahale edilmesi gerekebilir. Bu nedenle kişileri farkında olmadan bu zehirli türleri yemesinin ardından vakit kaybetmeden hastanelerin acil bölümüne başvurmalıdır. Bu gibi durumların oluşmaması için yapılması gereken bazı durumlar da bulunmaktadır.
Toplumumuzun bu konuda daha fazla bilinçlenmesi ve zehirlenme konusunda dikkat etmesi gerekmektedir. Ayrıca zehirlenme durumlarında acil bir şekilde hastaneye ulaştırılmaları sağlanmalıdır.
Türkiye’de Yetişen ve Yenilebilen Mantar Çeşitleri
Türkiye’de yetişen ve zehirli olmayan mantar türleri yaklaşık 300 türden oluşmaktadır. Tüketilmesi durumunda herhangi bir zararı olmayan hatta faydaları bulunan türler bulunmaktadır. Bunlardan bazıları ise şu şekilde sıralanabilir.
- Kültür mantarı
- İstiridye mantarı
- Kanlıca mantarı
- Yumurta mantarı
- Ayı mantarı
- Kuzu Göbeği
- Keme mantarı
- İmparator mantarı
- Trüf mantarı
- Sığır dili mantarı
- Tirmit mantarı