5-hidroksitriptamin (5-HT) olarak da bilinen serotonin hormonu, insan vücudunun birçok işlevinde rol oynayan kimyasal bir salgıdır. Beyindeki sinir hücreleri ve vücuttaki sinir hücreleri arasında sinyaller taşır. Ruh halini düzenlemeye yarayan hormon, iyi hissetme ve mutluluk hormonu olarak da adlandırılır. Ayrıca uyku, sindirim sistemi, mide bulantısı, yara iyileşmesi, kemik sağlığı, kan pıhtılaşması gibi vücut fonksiyonlarında anahtar rol oynar. Çok düşük veya çok yüksek serotonin seviyeleri, birtakım fiziksel ve psikolojik sağlık sorunlarına neden olabilir.
İnsan vücudunda pek çok farklı görevde önemli rol oynayan serotonin, doğal olarak oluşan nörotransmitter bir maddedir. Beyin ve bağırsaklarda üretilen bu hormonun büyük çoğunluğu bağırsaklarda üretilmektedir. Bağırsaklar, vücudun ihtiyacı olduğu bu hormonun neredeyse tamamını üretir ve sağlıklı sindirimi desteklemek için gerekli bir hormondur. Ancak, bağırsaklarda üretilen bu hormon kan ve beyin bariyerini aşamaz ve beynin ihtiyaç duyduğu bu hormonu kendisinin üretmesi gerekir.
Serotoninin Vücuttaki Rolü Nedir?
Bir nörotransmitter olarak serotonin, mesajları ve sinyalleri beynin bir bölgesinden diğerine iletmeye yardımcı olur. Hücrelerinin yaygın dağılımı nedeniyle, çeşitli psikolojik ve diğer vücut fonksiyonlarını etkilediği düşünülür. Beyin hücresinin çoğu, doğrudan veya dolaylı olarak bu hormondan etkilenir. Bu duruma; ruh hali, cinsel istek ve işlev, iştah, uyku, hafıza ve öğrenme, vücut ısısının düzenlenmesi ve bazı sosyal davranışlarla ilgili beyin hücreleri dahildir. Serotonin hormonunun faydaları ve vücuttaki rolü şu şekilde sıralanabilir:
Ruh Hali: Kaygı ve mutluluk gibi hislerin düzenlenmesinde önemli rol aldığı düşünülür. Bu nedenle mutluluk hormonu olarak adlandırılan hormonun normal seviyelerde olması halinde kişinin odağı ve dikkati güçlü, duygusal olarak dengede, sakin ve daha mutlu hissedebilir. Hormonun normale oranla daha az ve eksik olması ise depresyon, anksiyete ve farklı duygudurum bozuklukları ile ilişkilendirilebilir. Psikolojik sorunların tedavisinde kullanılan ilaçların çoğunda beyindeki kimyasalın seviyesinin artırılması amaçlanır.
Sindirim: Serotonin, vücutta en fazla bağırsaklarda üretilen bu hormon, bağırsakları korumada ve sindirim işlevlerinde yardımcı rol oynayabilir. Bağırsaklar, vücudu tahriş edici ve zarar verici gıdalardan ya da toksik ürünlerden korumak ve sindirimi hızlandırmak için bu hormonun salınımını ve miktarını artırabilir. Ayrıca bu hormon iştahı da azaltabilir.
Kemik Sağlığı: Vücuttaki mutluluk hormonunun seviyesi kemik sağlığında rol oynayabilir. Bağırsaklarda yüksek seviyelerde bulunması sonucunda kemikler zayıflayabilir ve bunun sonucunda kemik kırıkları ve kemik erimesi ortaya çıkabilir.
Uyku: Başka bir nörotransmitter olan dopamin ile birlikte uyku kalitesinde rol oynayabilir. Ayrıca beyin, uyku ve uyanıklık döngüsünü düzenleyen melatonin hormonunun üretimi için bu hormona ihtiyaç duyar.
Mide Bulantısı: Mide bulantısı, bu hormonun bağırsaklarda sindirilebileceğinden daha hızlı üretildiği zamanlarda tetiklenebilir.
Yara İyileşmesi: Vücutta herhangi bir yaralanma durumunda ve yaraların iyileşmesine yardımcı olmak için kanda bulunan trombositler tarafından salınır. Ayrıca kan pıhtılaşmasında da rol oynadığından yaraların iyileşmesinde önemli bir rol oynayabilir.
Cinsel Sağlık: Cinsel istek ve işlevlerin kontrol edilmesinde yer alabilir. Hormon düzeylerini etkileyen ilaçların cinsel yan etkilerle ilişkili olmasının nedeninin bu olabileceği düşünülür.
Serotonin Eksikliği Belirtileri Nelerdir?
Düşük serotonin seviyeleri birçok farklı sağlık durumuyla bağlantılı olabilir. Bunun yanında Serotonin eksikliği belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
- Depresyon, anksiyete, kaygı ve endişe gibi farklı ruh hali değişiklikleri
- Uyku bozuklukları
- Sindirim problemleri
- İntihar davranışı
- Obsesif kompulsif bozukluk (OKB)
- Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB)
- Şizofreni
- Fobiler
- Panik bozukluklar ve panik atak
- Kronik ağrı ve hareket bozuklukları
- Demans ve hafıza sorunları
Serotonin Eksikliği Nedenleri
Düşük bir serotonin seviyesinin genellikle birden fazla nedeni bulunmaktadır. Serotonin eksikliğine neden olan faktörler şunlardır:
- Kronik stres
- Beslenme bozuklukları
- Sindirim problemleri
- Kullanılan belirli ilaçlar
- Hormon değişiklikleri
- Güneş ışığı eksikliği
- Hareketsiz yaşam ve obezite
- Yaşa bağlı olarak gelişen sağlık ve beyin değişiklikleri
Eksikliğin giderilmesi için ilk olarak bir uzman doktora başvurulmalıdır. Uzman tarafından gerekli kontrollerinin yapılmasının ardından bir problem olduğu gözlemlenirse, hormon düzeyini artırmak için birtakım ilaçlar reçete edebilir ve farklı tedavi yöntemleri uygulayabilir. Ayrıca kişinin yaşam kalitesini artırması, diyet ve egzersiz yapması, güneş ışığından yararlanması ve farklı meditasyon teknikleri uygulaması gerekebilir.
Yüksek Serotonin Belirtileri ve Serotonin Sendromu
Serotonin sendromu, genellikle ilaç ya da takviyelerle vücutta biriken aşırı serotonin sonucunda meydana gelen ciddi bir durumdur. Serotonin fazlalığına ve sendromuna neden olan faktörler ise şu şekilde sıralanabilir:
- Farklı reçeteli ilaçların bir arada kullanılması
- Bu ilaçlar ile birlikte, serotonin seviyesini etkileyen takviye ya da bitkisel ürünlerin aynı anda kullanılması
- Hormonun düzeyini etkileyen yeni bir ilacın ilk kez kullanılması veya mevcut ilacın dozunun artırılması
Serotonin sendromu belirtileri genellikle yeni bir ilaç aldıktan veya mevcut ilacın dozunun artırılması sonrası birkaç saat içinde ortaya çıkar. Bu semptomlar hafif veya şiddetli olabileceği gibi beyni, kasları ve vücudun farklı bölgelerini etkileyebilir. Ayrıca bazı durumlarda hayati tehlikeye de yol açabilir. Semptomların görülmesi halinde vakit kaybetmeden bir sağlık kuruluşuna gidilmelidir. Bunların yanı sıra hafif, orta ve şiddetli serotonin fazlalığı belirtileri şunlardır:
Hafif Düzeyde Belirtiler
- Sinirlilik hali
- Mide bulantısı ve kusma
- İshal
- Titreme
Orta Düzeyde Belirtiler
- Ajitasyon veya huzursuzluk
- Uyku bozukluğu
- Kas seğirmeleri ve kramplar
- Kas sertliği
- Terleme ve titreme
- Göz bebeklerinin irileşmesi ve göz hareketlerinde anormallik
Şiddetli Belirtiler
- Yüksek ateş
- Düzensiz kalp atışı
- Yüksek tansiyon
- Nöbet geçirme, bayılma veya koma
- Bilinç bulanıklığı (konfüzyon)