İnsan vücuduna ne kadar dikkat ederse etsin, bazı durumlarda kemik sağlığını olumsuz yönde etkileyecek sağlık sorunları ile erken dönemde karşılaşabilmektedir. Bu sağlık sorunlarından biri de halk arasında adı daha çok kemik erimesi olarak bilinen osteoporoz hastalığıdır. Osteoporoz (kemik erimesi) kemik kütlesinin azalmasından dolayı kemiğin daha kırılgan ve hassas hale gelmesi durumu olarak tanımlanmaktadır. İlerleyen yaşlar için oldukça önemli olan kemik sağlığı, vücudu ayakta tutan en önemli organdır ve kemiklerin sağlığını korumak için düzenli olarak kemik taraması yapılması gerekir. Aynı zamanda osteoporoz (kemik erimesi) hastalığının erken tedavi edilebilmesi için erken tanı çok önemlidir.
Osteoporoz (Kemik Erimesi) Nedir? Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Halk arasında adı daha çok kemik erimesi olarak bilinen osteoporoz, kemik kütlesinin azalmasından dolayı kemiğin daha kırılgan hale gelmesi durumudur. Kemik kütlesinin azalması, kemiğin kalitesini ve dolayısıyla gücünü azaltır. Bu durumda kemik, çok daha kırılgan halde olur. Kemik erimesi, yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyen bir hastalıktır. Toplumun yaşlı kesiminde yaygın olarak görülen osteoporoz, önemsenmesi gereken bir sağlık sorunudur.
Kemik Erimesi (Osteoporoz) Belirtileri Nelerdir?
Kemik erimesi genel olarak fark edilmeden sessiz sedasız ilerleyen bir hastalıktır. Bu nedenle gerçekleşen kırık vakalarında osteoporoz pek akla gelmez. Çünkü hastalar genellikle en belirgin belirtiler görülmediği sürece bu rahatsızlığın ciddiyetini kavramakta zorlanırlar. Oysa genellikle 50 yaş üstü bireylerin kırık vakalarının temeli, daha çok kemik erimesi kaynaklıdır. Osteoporoz başlangıcıyla birlikte kemikler kırılmaya daha müsait olur. Kemik erimesinin belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
- Boy Kısalması: Osteoporozda yaygın olarak görülen belirtilerden biri boyda kısalmadır. Bu kısalma genellikle 3 santimden fazladır.
- Kamburluk: Osteoporozun ileri safhalarında görülen kamburluk, yaşam kalitesini önemli ölçüde olumsuz etkiler. Çünkü kamburluk nedeniyle karın bölgesinde sıkışma meydana gelir. Bu sıkışma sonucunda karın öne çıkar, bağırsaklar sıkışır ve şişkinlik oluştuğu için kasıklarda baskı oluşur. Vücutta meydana gelen bu değişiklik ağrılara neden olur.
- Vücut Ağrılarında Artış: Kemik erimesinin belirtilen bir tanesi de şiddetli ağrılardır. Bu ağrılar daha çok sırt ve bel bölgesinde meydana gelir. Hareket etmeyi kısıtlayan ağrılar söz konusu olduğunda bir sağlık kuruluşuna başvurmak faydalı olur. Çünkü hareketi kısıtlayan ağrılar söz konusu olduğunda kemiklerde kırık olma olasılığı yüksektir.
Kemik Erimesinin Başlıca Nedenleri Nelerdir?
Kemik erimesinin başlıca nedenlerinden biri yaş almaktır. Osteoporoz, daha çok 50 yaş üzeri kadın ve erkeklerde görülür. Ancak kemik erimesinde kadınlar erkeklere göre çok daha fazla risk altındadır. Kadınlarda özellikle menopoz döneminin başlangıcıyla beraber görülürken, erkeklerde daha çok 70 yaş civarında görülür. 50 yaş üzeri ve menopoz dönemine giren kadınlarda osteoporoz riski erkeklerden 5 kat daha fazladır. 70 yaş sonrası hem kadınlar hem de erkekler için risklidir.
Kadınlarda kemik erimesinin erkeklerden daha fazla görülmesinin nedeni, menopoza bağlı olarak gelişen östrojen seviyesinin azalmasıdır. Östrojenin azalması kaynaklı oluşan kemik erimesi postmenopozal osteoporoz olarak adlandırılır. Yaş faktörünün yanı sıra kemik erimesinin diğer nedenleri şunlardır:
- Kronik karaciğer hastalıkları, KOAH, romatoid benzeri eklem romatizmaları, diyabet, böbrek nakli, böbrek yetmezliği, insülin kullanımı ve hemodiyaliz osteoporoz nedenleri arasında yer alır. Organ nakli yapılan hastalara verilen bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar da kemik erimesine yol açabilir.
- Vücudun D vitamini ve kalsiyum dengesini sağlayan paratiroid bezi ile tiroid bezinin aşırı derecede çalışmasından dolayı oluşan hiperparatiroidizm ve hipertiroidizm kemik erimesi nedeni olabilir.
- Multiple myelom, lösemi ve lenfoma gibi kanser hastalıkları da osteoporoza yol açabilir.
- Bazı bağırsak rahatsızlıkları ile obezite ameliyatlarına bağlı olarak görülen emilim bozuklukları kemik erimesine neden olabilir.
- Düzenli olarak kullanılan mide koruyucu ilaçlar, kan sulandırıcı ilaçlar, kortizon, epilepsi ilaçları, kanser ilaçları, tiroid hormonu ilaçları ve depresyon ilaçları kemik erimesi riskini artıran ilaçlar arasında yer alır.
- Sigara ve aşırı derecede alkol kullanımı, hareketsiz yaşam tarzı ve D vitamini eksikliği osteoporoz nedenleri arasındadır.
- Beslenme bozuklukları ve düşük kilo da kemik erimesi nedenlerindendir.
- Kemik erimesinde genetik faktörler de önemlidir. Ayrıca osteoporozun görülme riski ırklara göre de değişiklik gösterir. Siyah ırka ait olan bireylerde kemik erimesi riski, Asyalı ve beyaz ırk bireylere göre daha düşüktür.
Kemik Erimesi Nasıl Teşhis Edilir?
Bir bireye osteoporoz teşhisi koymak için kemik kaybı testi ve kemik yoğunluğu ölçümü yapılması gerekir. Kemik yoğunluğu ölçümü sonucunda çıkan değerler erişkin ve genç bireylerin değerleri ile karşılaştırılır. Bu karşılaştırma sonucunda elde edilen sapmalar ile T Skoru değerine ulaşılır. T Skoru değerlerine göre Dünya Sağlık Örgütü kemik erimesini sınıflandırmıştır. Bu sınıflandırmaya göre T Skoru -2,5 değerinin altında kalan bireylere kemik erimesi teşhisi konulur. Değerleri -1 ile -2,5 arasında olan bireyler için kemik erimesi başlangıcı teşhisi konulur. T Skoru değeri -1 üzeri olan bireylerin osteoporoz değeri normal kabul edilir.
Osteoporoz teşhisi koymak için tam kan sayımı ve idrar analizinin yanı sıra bazı laboratuvar tetkikleri de istenebilir. Ayrıca gerekli görülmesi durumunda radyolojik tetkikler de yapılabilir.
Menopoz dönemine giren her kadının kemik yoğunluğu ölçümü yaptırması önerilir. Ayrıca bu ölçümü risk faktörlerine sahip olan erkeklerin ve gençlerin de yaptırması faydalıdır. Tedavi gören ve kemik yoğunluğu düşük olan bireylerin kemik yoğunluğu ölçümünü senede 1 defa yaptırması tavsiye edilir. Değerleri normal aralıkta seyreden ve risk faktörlerine sahip olmayan bireyler bu ölçümü 2 veya 3 yılda bir defa tekrarlayabilirler.
Osteoporozun Tedavisi Ne Şekilde Yapılır?
Osteoporoz, tedavisi mümkün olan bir hastalıktır. Tedavide hedeflenen kemiğin kalitesini artırmak ve kemiği güçlendirmektir. Bu sayede kırık vakalarının önlenmesi mümkün olur.
Kemik erimesi tedavisine genellikle kemik yıkımını azaltan ayrıca kemik yapımını artıran ilaçlar ile başlanır. Bu ilaçların kullanılabilmesi için bireyin idrar tetkikleri ile kan tetkiklerinin değerlendirilmesi ve uygun bulunması gerekir. Tedaviden olumlu sonuçlar alabilmek için tedavinin en az 1 yıl boyunca devam etmesi önemlidir. Tedavinin devam edip etmeyeceğine karar verebilmek için 1 yılın sonunda gerekli kontrollerin yapılması önemlidir. İlaç kullanımında uzman bir doktorun yapacağı tetkikler doğrultusunda osteoporoz ilacı belirlenir. Çünkü her kemik erimesi ilacı her hasta için uygun değildir.
Osteoporoz tedavisinde ilaçların yanı sıra D vitamini ve kalsiyum desteğine de ihtiyaç duyulur. Destek tedavi, olumlu sonuçlar alınmasında son derece etkilidir. Fakat bu destek tedavilerde kullanılan vitaminlerin kişiye özel ayarlanması gerekir.
Fiziksel aktivitelerin günlük yaşam rutinine dahil edilmesi, kemik erimesi tedavisinin önemli bir basamağını oluşturur. Bu noktada tercih edilmesi gereken aktivitelerin kas güçlendirmeye yönelik olması faydalı olur. Çünkü kasların güçlenmesi kemik kütlesinin yenilenmesinde etkilidir. Tempolu hızlı yürüyüş ve hafif koşu, kemik erimesi tedavisinde önerilen destekleyici aktivitelerdir. Her gün yapılamasa bile haftada 3 defa özellikle açık havada 20-30 dakika yapılması önerilir. Yürüyüş için kapalı ortamlar yerine açık alanların tercih edilmesi faydalıdır. Bu sayede doğal yollardan D vitamini de alınabilir. Koşu ve yürüyüşün yanı sıra dans ve yoga da osteoporoz tedavisini destekleyen aktivitelerdendir. İlaç ve vitamin kullanımında olduğu gibi fiziksel aktiviteler için de doktor önerisi önemlidir. Bu nedenle bu önemli kararın bir doktorla alınması veya aktivitelerin doktor kontrolünde yapılması gerekir.
Osteoporoz Türleri Nelerdir?
Osteoporoz, birden fazla türü olan bir hastalıktır. Osteoporoz türleri şunlardır:
Postmenopozal Osteoporoz: Kadınların menopoz dönemine girdikten sonra östrojen seviyesinin ani şekilde azalması sonucunda gelişen kemik erimesidir. Bu osteoporoz türü özellikle menopozu takip eden ilk 5 sene içerisinde seyreder.
İdiopatik Osteoporoz: Bu osteoporoz türünün bilinen belirli bir nedeni yoktur. Daha çok gençlerde görülür. Bu osteoporoz türüne neden olan bir risk faktörü ya da eşlik eden bir rahatsızlık yoktur.
Senil Osteoporoz: Seni osteoporoz, yaş alma faktörüne bağlı olarak gelişen kemik erimesi türüdür. 70 yaş üzeri kadın ve erkeklerde görülür.
Juvenil Osteoporoz: Juvenil Osteoporoz, herhangi bir nedene bağlı olmayan ve çocuklarda görülen kemik erimesidir. Bu osteoporoz türü ergenlik döneminden önce 1 ila 13 yaş arası görülür. Juvenil osteoporoz hastalığının belirtileri ayak ağrıları, bel ve kalça ağrıları şeklinde kendini gösterebilir. Bu belirtilere kırık vakaları da eşlik edebilir. Bu kemik erimesi türünün herhangi bir ilaç tedavisi yoktur. Bu nedenle kas gücünü artırmaya yönelik egzersizler ve D vitamini ile kalsiyum desteği uygulamak faydalı olur. Bu süreçte çocukları kemiksel deformitelerden korumaya özen göstermek önemlidir.
Transient Osteoporoz: Bu kemik erimesi türü nadir görülen geçici osteoporozdur. Kalça kemiğinde meydana gelen kemik erimesi, kemik iliği ödemiyle başlar. Hamile kadınlarda ve 40-50 yaş arasındaki erkeklerde görülen bu kemik erimesi genel olarak kendi kendine düzelir. Yürüme zorluğuna yol açan bu osteoporoz türüne aşırı sigara kullanımı, alkol, damar bozuklukları, enfeksiyon hastalıkları, düşük testosteron seviyesi, hipotiroidizm, D vitamini eksikliği, gebelik ve emzirme neden olabilir.
Benekli Osteoporoz: Benekli osteoporoz, bölgesel ve kemik üzerinde noktasal alanlarda görülen kemik erimesidir. Genellikle klinik sendromlar sonucunda gelişir. Sinir hasarı ve kırık vakalarının da neden olduğu bu kemik erimesi türünde ödem, hareket kısıtlılığı ve şiddetli ağrılar belirtiler arasında yer alır.
Sekonder Osteoporoz: Sekonder osteoporoz, kullanılan ilaçlar ve bazı hastalıklar sonucunda gelişen osteoporoz türüdür. KOAH, son dönem böbrek yetmezliği, kronik karaciğer hastalığı, hemodiyaliz, böbrek nakli, diyabet ve insülin kullanımı bu kemik erimesi türünün nedenleri arasında yer alır.
Kemik Erimesine Ne İyi Gelir?
Sağlığı olumsuz şekilde etkileyen faktörlerin başında beslenme bozukluğu gelir. Bu nedenle diğer hastalıklarda olduğu gibi kemik erimesi söz konusu olduğunda da düzenli beslenmeye özen göstermek gerekir. Denge ve düzen beslenmede çok önemlidir. Vücut için önemli olan bir vitaminin eksikliği nasıl ki olumsuz sonuçlar doğurabiliyorsa fazlalığı da olumsuz sonuçlara neden olabilir. Bu yüzden kemik erimesinden korunmak için fazla miktarda protein, sodyum, fosfat ve kafein almaktan kaçınmak faydalı olur. D vitamini ve kalsiyum eksikliğine maruz kalmamak için tüketim miktarına ve sıklığına özen göstermek gerekir. Her yaş grubunun ihtiyacı olan kalsiyum ve D vitamini miktarı farklıdır. Bu nedenle beslenme düzeni buna göre hazırlanmalıdır.
D vitaminini doğal yollardan vücuda kazandırmak için yüz, bacaklar, eller ve kollar açıkta kalacak şekilde güneşlenmek faydalı olur. Bunun yanı sıra doktor tavsiyesine göre D vitamini takviyesi de alınabilir.