Ortezler , vücudun problemli bölümlerine dışarıdan uygulanan yardımcı cihazlardır. Üretilen materyal veya kullanım yerine göre atel, breys, splint, korse gibi değişik isimler de alabilirler.
Ortezlerin tarihi çok eskiye dayanır, arkeolojik kazılarda MÖ 2700’lü yıllara ait ortezler bulunmuştur. Problemin ne olduğuna bağlı olarak ilgili bölümü korumak, hareketini kısıtlamak veya desteklemek amacıyla kullanılırlar. El ve/veya kolu içine alan ortezler (el/el bilek atelleri, omuz askıları vb), ayak ve/veya bacağı içine alan ortezler (tabanlıklar, dizlikler, AFO/ KAFO vb), omurga ortezleri (bel/ boyun korseleri, skolyoz korseleri) olarak üç bölümde sınıflandırılırlar.
Ortezler Hangi Hastalıklarda Ne Amaçla Kullanılırlar?
Ortezler çok çeşitli hastalıklarda farklı amaçlarla kullanılabilirler.
Bazıları şunlardır:
- Kas-iskelet sistemi yaralanmalarında; o bölgenin hareketini kısıtlamak, iyileşmeyi hızlandırmak için
- Doğumsal kas-iskelet sistemi bozukluklarında (doğumsal kalça çıkığı vb); eklemlerin ve kemiklerin düzgün gelişmesini sağlamak için
- Romatizmal hastalıklarda; eklemi uygun pozisyonda tutmak, eklem iltihabını azaltmak ve deformiteyi engellemek için
- Nörolojik hastalıklarda; güçsüz kasları desteklemek, fonksiyonu yerine getirmeyi kolaylaştırmak (düşük ayakta AFO kullanımı gibi) için
Hangi Durumlarda Kişiye Özel Ortez Yapılmalıdır?
Ortezler; incinme, çatlak, kırık gibi kas iskelet sistemi yaralanmalarında, doğumsal eklem bozukluklarında, bazı nörolojik hastalıklarda, skolyozda kullanılırlar. Sık karşılaşılan tenisçi dirseği, bel fıtığı, karpal tünel sendromu gibi hastalıklarda piyasada bulunan, ayarlanabilir, hazır ortezler kullanılabilir.
Ancak kırıklar, nörolojik hastalıklar gibi daha ciddi olgularda kişinin gereksinimlerine uygun, kişinin ölçülerine göre özel üretilmiş ortezler yapılması gerekir. Skolyoz gibi bazı gelişimsel problemlerde ortezler belli periyotlarla gözden geçirilirler ve ölçümlere göre yenilenirler.
Ortezler Hangi Materyallerden Üretilirler?
Ortez üretimi ve kullanılan malzemeler teknoloji ile birlikte değişmekte ve gelişmektedir. Hipokrat zamanında tahtadan yapılan ortezlerin kullanıldığı tarih kaynaklarında yazılmaktadır. Geçmişte metal ve deriden yapılma ortezler yaygın olarak kullanılırken günümüzde, ısı ile şekil alan ve kullanımı daha kolay termoplastik gibi daha hafif materyaller tercih edilmektedir. Pahalı olması ve kolay ulaşılamaması şu andaki kullanımını kısıtlasa da karbon fiber kompozit ortezler gelecekte daha çok kullanılacak gibi görünmektedir. Sadece destek amacı ile kullanılan bel korsesi, dizlik gibi ortezlerde ise daha konforlu, kumaş içerikli malzemeler kullanılır.
Ortez Seçimi ve Reçetelendirmesi Nasıl Yapılır?
Ortez seçimi yaparken kullanım amacı net olarak ortaya konmalıdır. Buna göre ortezin materyali, şekli, açısı vs belirlenir. Örneğin bir eklemin hareketini kısıtlamak için daha sert materyaller seçilirken yürümeyi kolaylaştırmak için kullanılan AFO’larda daha hafif materyaller tercih edilebilir.
Ortez reçetesi yazılırken hastalık ve kullanım amacı belirtilmelidir. Ortezin üretileceği materyal, eklemli olup olmayacağı gibi özellikler mutlaka detaylı olarak yazılmalıdır.
Ortez Kullanırken Nelere Dikkat Etmek Gerekir?
Ortez, kullanılacak bölgenin anatomik yapısına uygun olarak dizayn edilmiş olmalı, büyük veya küçük olmamalıdır. Özellikle ilk kullanımdan sonra ciltte kızarıklık, tahriş, vurma gibi durumların olup olmadığı kontrol edilmeli, varsa ortez düzeltilmelidir. Büyüme, kilo alma-verme ile de ortezin tekrar yapılması gerekebilir. Ortez temiz ve kuru tutulmalı, koku oluşmaması için sık sık havalandırılmalıdır.
