Sağlıklı beslenme adına, olabildiği kadar her besinin özünden yararlanmak için tüketilen gıdaları çeşitlendirmek oldukça fayda sağlayan bir bakış açısıdır. Tek tür ve çok sınırlı bir yelpazede gıda çeşitliliğine sahip bir beslenme biçimi; günlük tüketilmesi gereken vitaminler ve minerallerin, protein, yağ ve enerji oranının dengesiz ya da eksik olmasına yol açabilir. Sağlıklı ve denge kavramları yaşamın her alanında olduğu gibi beslenmede de önemli bir rol oynar. Bebeklik çağından yetişkinlik dönemine kadar kişinin her yaşında tükettiği ve baş ucu besinleri arasında bulunan sütün birçok faydası olsa da günlük süt tüketim oranı bireyin klinik durumuna, yaşına ve tolerasyonuna göre farklılık gösterebilir. Hangi çeşit sütün tercih edilmesi gerektiği noktasında ise devreye ‘’bitkisel süt ile hayvansal süt arasındaki farklar nelerdir?’’ sorusu girmektedir.
Süt, dişi memelilerin yavrularına besin vermek için süt bezlerinden üretilen oldukça faydalı bir sıvıdır. Yeni doğmuş yavruların tüm gıda ihtiyaçlarını karşılayacak biçimde adapte olan tek besindir. Bundan dolayı besin yoğunlukludur ve büyüme, gelişme ve katkı sağlamak için olan ihtiyaçları karşılar.
Bitkisel süt bir diğer ismiyle vegan süt son zamanda, hayvansal besinler ile beslenmeyen kişilerin tercih ettiği besinler arasındadır. Badem, soya gibi ürünlerden elde edilir ancak sütün, besin ve temel bileşenlerinin doğru bir şekilde anlaşılması gerekmektedir.
Hayvansal süt; görmezden gelinemeyecek biçimde bir enerji, protein, yağ ve kalsiyum kaynağı içerir, neredeyse günlük gerekli olan enerjinin %8’oranını yağın %12’oranını ve proteinin neredeyse %16’sını karşılamaktadır. Buna ilave olarak tüketilmesi önerilen kalsiyumun %52’oranından %67’seviyesine kadarını karşılayabilmektedir.
Vegan sütler hayvansal sütlerin terisne "fitokimyasal" olarak adlandırılan biyolojik olarak aktif maddeler kapsarlar. Bu maddelerin her biri türlü özelliklere sahiptir ve genellikle antioksidan ve ltihabı iyi eden etki gösterirler.
Bitkisel sütler diyet lifi içermektedirler. Diyet lifi bireye özel planlanır ve kabız oluşumunu engeller, sağlıklı bağırsak mikrobiyotası bileşimine katkı sağlar, yeterli sıvı alımı ile beraber uzun süreli tokluğun yaşanmasına katkı sağlayan yardımcı gıda öğelerindendir.
Bitkisel sütlerin içeriğinde bulunan proteinler bitkisel kaynaklı olduğu için bedenimizdeki kullanılabilirlik durumu, hayvansal sütlere göre daha az orandadır. Bu durum bilhassa sporcular, büyüme, gelişim gösterme, hamilelik, yaşlılık evresindeki kişileri kötü yönde etkileyebilir.
Hayvansal sütler kolesterol içerirken, bitkisel sütler kolesterol içermez. Böylelikle kolesterol yüksekliği bulunan kişiler için ekstra bir seçenek olabilir.
Hayvansal sütlerde, süt şekeri olarak bilinmekte olan "laktoz" bulunurken bitkisel sütlerde böyle bir durum söz konusu değildir. Fakat laktozun "şeker" adı altında nitelendiriliyor olması yanıltıcı olabilir; laktoz intoleransı bulunan kişiler haricinde uzak durulması gerekli olan bir gıda öğesi değildir. Çünkü laktoz sütün doğal şekerini içerir ve ilave şekerden farklı olarak nitelendirilir.
Vegan kaynaklı sütlerin çevresel faktörlerini inceleyen sınırlı sayıda çalışma bulunmaktadır. Fakat elde bulunan veriler, vegan sütlerin üretiminden sağlanan ürünlerin, birim ağırlığı başına çevreye etkisinin hayvansal sütlere oranla gözle görülür miktarda daha az olduğunu ortaya koyuyor. Örnek olarak, 2019 senesinde yayınlanan kaynaklara göre, süt tüketimi sırasında bitki esaslı bir diyetin daha devam edilebilir bir hayat biçimini destekleyeceği ifade ediliyor.
Bitkisel Sütü Kimler Hayvansal Sütün Bir Alternatifi Olarak Kullanılabilir?
Uygulanan çalışmalarda, bitkisel sütlerin iyot, demir, esansiyel aminoasitleri eksik içerebileceğinden dolayı uzun zamanlı tüketimi böbrek problemlerine, protein eksikliğine, tiroit bezinde problemlere yol açacağı belirtiliyor. Bitkisel sütü hayvansal sütün alternatifi olarak kullanabilenler şu şekilde sıralanabilir;
- İnek sütüne karşı alerjisi bulunan kişiler
- Kolesterolü yüksek olanlar
- Laktoz intoleransına sahip olanlar
- Vegan/vejetaryenlar
- Beslenmesini çeşitlendirmek isteyen kişiler
Bazı vegan sütler alerjiye neden olan maddeler içermektedir. Bundan dolayı tüketilirken dikkat edilmelidir.