Sosyal fobi diğer ismiyle sosyal anksiyete olarak nitelendirilmektedir. Sosyal anksiyete bozukluğu yani sosyal fobi, kişinin yaşamında karşısındaki insanlar tarafından eleştirilmekten, herhangi bir koşulda göz ününde olmaktan dolayı yaşadığı yoğun kaygı ve korkulardır. Kişinin günlük hayatında herhangi bir aktivite öncesinde örneğin sunum yapmak, iş görüşmesine gitmek, bir mülakata katılmak gibi durumlarda aşırı gerginlik hisseder. Bu durum sosyal fobi sosyal anksiyete bozukluğuna örnektir. Sosyal anksiyete bozukluğu da zihinsel bir durumudur. Sosyal fobi psikoterapiler ve ilaçlarla kontrol altına alınabilir ve tedavi edilebilir. Sosyal anksiyete bozukluğunun tedavisinde sanal gerçeklik uygulaması da kullanılarak daha hızlı bir şekilde kişinin fobilerini yenmesi sağlanmaktadır.
Sosyal fobi, psikiyatride kaygı bozuklukları içinde yer alan bir rahatsızlık olarak bilinmektedir. Sosyal anksiyete olarak da adlandırılır.
Fobiler, belli durumlarda yaşanan korkular olduğuna göre, sosyal fobi de sosyal ortamlarda yaşanan kaygı olarak tanımlanabilir. Sosyal fobinin genel belirtilerine baktığımızda; Kişi yeni bir ortama girdiğinde kaygı yaşar, sıkıntı duyar, endişe hali söz konusudur. Çarpıntı, kaygı, kendini ifade etmede sıkıntı yaşanması da bu tabloya eşlik eder.
Sosyal fobi, sosyal fobik kişiler yaşamlarını sürdürdükleri ortamda, yeni bir kişiyle tanışmak durumunda kaldığında bundan heyecan ve sıkıntı duyar. Eğer bu kişi öğrenciyse, sosyal fobisi nedeniyle sınıfta söz almakta güçlük çeker, söz almaktan kaçınır. Eğer konuşmak durumunda kalırsa, yüzünde kızarma, sesinde kısılma olur, ellerde titreme görülür, düşüncede blokaj, hatta konuşmanın durması gibi bir durum bile meydana gelebilir.
Sosyal fobinin ikincil olumsuz etkisi de toplumdan çekilme yönünde bir eğilimle kendini gösterir. Sosyal fobinin erken döneminde çocuk utançtan bu sorununu kimseye söyleyemez. Toplumumuzda utangaç çocuklar övgü bile aldıkları için sosyal fobinin vahimliği göz ardı edilebilir. Hastalık olduğu bilinmeyip zamanında müdahale edilmediğinde de ileride çocuk iyice güçlük çeker. Üniversite yıllarında sorun iyice artar. Çünkü tedavi edilmediğinde sorun giderek daha da derinleşir.
Sosyal Fobi Belirtileri
Sosyal fobi belirtileri, kaygı bozuklukları içinde yer alan rahatsızlıktır. Korkulan bir durumla yüz yüze kalındığında kendini göstermektedir.
Sosyal Fobinin Fiziksel Belirtileri;
Sosyal fobi belirtileri,
- Yüz kızarması
- Terleme
- Ağız kuruluğu
- Çarpıntı, nefes kesilmesi, nefes darlığı
- Mide- bağırsak sisteminde rahatsızlık
- Diyare
- Kas gerginliği
- Titreme
Sosyal Fobinin Psikolojik Belirtileri;
Sosyal fobi belirtileri,
- Güçsüzlük ve yetersizlik hissi,
- Fiziksel olarak çirkinlik ve beğenilmeme algısı
- Verilen sevgiyi hakketmediğini hissetme
- Hata yapmaktan çekinme ve mükemmel olma isteği
- Sürekli kaygı hali fakat belli etmemeye çalışma
- Kusursuz olma ve davranma hali
- Toplumun sürekli beğenisini kazanma arzusu
- Çekindiği veya korktuğu ortama girememe
- Bulunduğu ortamdan sürekli kaçma ve gitme arzusu
- Kişilerle göz teması kuramama ve bundan kaçınma
Sosyal Fobi Çocukluk Döneminde Mi Başlar?
Sosyal fobi belirtileri çocukluk çağında başlayan bir rahatsızlıktır ve okul öncesi çağlarda ilk belirtiler görülür. Mesela 100 çocuğu, tanımadığı yeni bir alana koyduğunuzda bunların yüzde 70'i rahat uyum sağlıyor, yüzde 15'i ortamı ele geçiriyor, yüzde 15'lik bir grup da çekingen kalıyor, ağlıyor, anneden ayrılmak istemiyor, yeni ortama adapte olmada güçlük çekiyor. Okula başlama ile ilgili sıkıntı yaşayan çocuklar düşünüldüğünde de bunun önemli belirti olduğu söylenebilir. Sosyal fobi belirtileri, çocuğun çok utangaç, çekingen olması, yeni gidilen ortamlarda hemen eve dönmek istemesi, anne babaya yapışık halde olması kesin alarm durumudur. Bu çocuğun sosyal fobi olacağını gösteriyor.
Çünkü anne babanın aşırı mükemmeliyetçi, koruyucu, kollayıcı olması, hiçbir ihtiyacını kendinin karşılamasına izin verilmeyişi, çok korunaklı, kısıtlayıcı bir ortam çocuğun ileride sosyal fobik bir birey olmasına neden oluyor. Bu nedenle Sosyal fobi belirtileri olan çocukların küçük yaştan itibaren farklı ortamlara sokulması gerekmektedir. Ev dışı başka mekanlar, hatta açık alanlarda çokça vakit geçirmesinin sağlanması gerekiyor. Günümüzde kentleşme, apartman katında yaşama, toprağa ayağının az basması, anne babanın çalışması, çocuğun evde bakıcı ile kalması, sosyal fobiyi hazırlayan nedenler arasında sayılabilir.
Sosyal Fobinin Çocuklardaki Belirtileri
Sosyal fobi belirtileri,
- Yalnızlığa bağlı depresyon
- Kendine güvende düşüklük
- Sosyal beceri eksikliğini fark edebilir
- Kendini yetersiz gibi algılar
- Bir eksikliğinin olduğunu bilir çünkü ilişki kuramaz
- Yeni tanıştığı biriyle ilişkisini sürdüremez
- Sohbeti başlatamaz
- Dinleyici konumda kalır bu da kendine güvenini düşürür.
- Depresyon ise ikincil olarak gelişir.
Sosyal Fobi Nasıl Fark Edilir ?
Sosyal fobi belirtileri olan çocuk utangaçtır, derste kendini ortaya koyamaz, soru sorulmadıkça kendisi de sormaz ve konuşmaz, kendisine sorulduğunda çekinerek utanarak sıkılarak kısa cümlelerle cevap verir, göz teması kurmaz, bilgisini tam ortaya koyamaz. Bu nedenle yazılı ve sözlü sınav başarısı arasında çok fark olan öğrencilerin bu anlamda değerlendirilmesi lazım. Yüzünde titreme, ellerinde terleme olması belirtilerin içinde en önemlileridir. Öğretmen bu durumu fark edebilir ve aileyi bilgilendirebilir. Ders başarısında düşüklük olan, kapasitesini gösteremeyen, arkadaş ilişkilerinde güçlükler çeken, karşı cinsle ilişkide utanma yaşayan, grupta tek başına kalan ve bir arkadaşlık kurup sürdüremeyen, ancak arkadaşlarının yanında yer alarak diğerleri ile ilişki kurabilen çocuklar hemen fark edilebilir.
Sosyal fobi belirtileri olan sosyal fobik bir çocuğun tamamen yalnız kalması da mümkündür ve bu da öğretmenin anlamasını sağlayabilir.
Sosyal Fobi Çocuklukta Tedavi Edilmezse;
Sosyal fobi belirtilerini gençler üniversitede fark eder. Aile Sosyal fobi belirtilerini fark etmediyse sosyal fobilerinin yaşayan çocuklarındaki durumu zamanla görür. Sosyal fobiyi nadiren öğretmenler anlar ve aileyi uyarır. Bu bakış açısını öğretmenler de yeni yeni kazanmaya başlamaktadır.
Sosyal Fobi Nasıl Yenilir?
Sosyal fobi bir uzman tarafından tedavi edilmesi gereken bir rahatsızlıktır. Tedavinin iyi bir şekilde yapılması için tedaviyi negatif etkileyecek durumların ortadan kaldırılması gerekmektedir. Kişinin altta yatan farklı bir psikiyatrik rahatsızlığı varsa ve sosyal fobisinin kökeni çocukluğundan itibaren yer alan korku ve kaygılarsa bunların da tedavi de değerlendirilmesi gerekmektedir.
Sosyal fobi tedavisi yapılırken psikoterapilerden ve gerekli görüldüğü takdirde ilaç ile desteklenmektedir. Sanal Gerçeklik tedavisi sosyal fobi rahatsızlığında güzel sonuçlar alınan bir tedavidir.
Sosyal Fobi Yenme Egzersizleri
Sosyal fobiyi yenebilmek için anlık olarak kişinin kendini rahatlatacağı bazı egzersizler bulunmaktadır. Kişi bunları yaptığında kendini daha rahat hissedecektir.
- Stres anında derin nefes çalışması yapılması kişiyi rahatlatacaktır.
- Bir olay karşısında olabileceğini düşündüğünüz ihtimallerden kaçınmak ve akışına bırakmayı denemek kişiyi anlık kaygıdan uzaklaştıracaktır.
- Ortamda kendinizi çok rahatsız hissettiğinizde eleştirileceğiniz korkusu olduğunda bunun normal bir durum olduğunu ve sizin de onları eleştirebileceğinizi unutmayın.
- Zihninizdeki olumsuz düşünceleri uzaklaştırmak için meditasyon yapabilirsiniz.
- Düzenli spor ve egzersiz yapabilirsiniz.
- Sosyal fobinizi yenebilmek için anlık olarak sanal gerçeklik tedavisi alabilir ve korkularınızı yüzleşerek onlardan kurtulabilirsiniz.
Sosyal Fobi Tedavisi
Sosyal fobide ilaç tedavisi tablonun şiddetine göre psikoterapi ile birlikte ilerlemektedir. Çoğunlukla bir yıllık bir ilaç tedavisi önerilir. Bir yılın sonunda önemli ölçüde belirtilerde gerileme gözlemlenir. Psikoterapinin de uygulanması ile iyilik hali artar. Çok fazla kendini ifade etmeyen toplumlarda kendine güveni düşük yetiştirilen bireyler bunu yaşamaktadır. Sorunun başlangıcı sıklıkla çocukluk çağında görülmektedir. Hatta okul öncesi çağda da görülür. Ürkek, başkalarına yaklaşmaktan korkan, izole olan çocuklar alarm durumunda olunması gereken çocuklardır.
Sosyal Fobi Tedavisinde kullanılan sanal gerçeklik gözlüğü ile ilgili bilgi için: /arttirilmis-sanal-gerceklik
Sosyal Fobi Tedavisinde İlaç Kullanımı
Bir yıl 6 ay arasında kullanılan ilaçların oldukça etkili bir tedavi olduğu söylenebilir. Bu ilaçlar antidepresan grubundadır. Fobik belirtileri ortadan kaldıran ilaçlardır. Vakaların yüzde 70-80'inde belirtileri ortadan kaldırır. Diyelim ki, sosyal fobik bir konuşma yapacak. İşte bu performanstan bir saat önce ilacı kullanılması önerilir. Bedensel belirtiler yaşanmayınca kişi zihnini de daha rahat kontrol edebilir. Ama altta yaşanan düşüncenin terapi ile ortadan kaldırılması önemlidir.
Hata yapmak istemeyen, mükemmeliyetçi kişilerde aslında irrasyonel düşünce olabilir ve terapide bunlar düzeltilir. Eleştirileceğim, dışlanacağım şeklinde, zemindeki olumsuz düşüncelerin daha sağlıklı olanla değişmesi gerekir ve bunlar terapiler aracılığıyla sağlanır. Terapilerin ise psikolog eşliğinde olması gerekir.
Tedavi sürecinde kısaca yapılan Neuro-Biofeedback yöntemi, bireysel psikoterapi ve gevşeme egzersizleri ile birlikte kullanılan Neuro-Biofeedback tekniği ile; kişiye özel opsiyonel ayar yapabilme imkanından yararlanılabilir. Kişiye rahatsızlığıyla ilgili farkındalık kazandırmak, motivasyonunu arttırmak, bireysel psikoterapide kazandığı davranış değişikliklerinin bedeninde ne tür gerilimler, ısı ve kalp ritminde farklılıklar ile nefesinde nasıl bir hata oluşturduğu ve beyninde ne tür bioelektriksel görünüm kazandığıyla ilgili geribildirim vermek suretiyle düşüncelerine hakim olabilme yeteneği kazandırılır.
Sosyal Fobiyi Oluşturan Toplumsal ve Biyolojik Nedenler
Sosyal fobide beyin kimyasında bir takım düzensizliklerden söz edilmektedir. Diğer kaygı bozukluklarında olduğu gibi sosyal fobide de bunun olduğu görülmektedir. Tıpkı tehdit algısı varmış gibi otonom sinir sisteminde aşırı uyarılma, kalp atımında hızlanma, mide bağırsak sisteminde hareket gibi panik atağa yakın bir şey yaşanmaktadır. Bazı durumlarda bayılma gözlemlenmektedir. Sosyal fobi durumunda da diğer psikolojik sorunlar gibi kimyasalların bir dengesizliği söz konusudur. Sosyal fobi de genetik yatkınlıktan da söz edilebilir. Ailede de olup olmadığı sorgulandığında, yakın akrabalarda benzer problemin olduğu sıklıkla görülmektedir.
Anne babanın çok koruyucu-kollayıcı, eleştirel tutumda olması halinde çocuğun sosyal fobik olma riski artmaktadır. Her hareketi kontrol edilen bir çocuk tedirgin olabilir ve iyi niyetli hareketler bile çocuğu olumsuz etkileyebilir. Günlük yaşamın her ayrıntısında kontrol edilen, psikolojik ve fiziksel şiddete maruz kalan çocukta risk artar. Suçluluk duyguları yerleşebilir, kendini değersiz görebilir, güvensizlik yaşayabilir. Bu da ileride okul yaşamında kendini ifade etme konusunda başarısız olmasını beraberinde getirir.
Sosyal Fobi ve Kişilik Bozukluğu
Anti-sosyal kişilik sosyal fobiden farklı bir rahatsızlık halidir. Bu özellikte kişiler suça eğilimli olur ve yaptıklarından rahatsızlık duymaz, sorumluluğu başka kişi ve kurumlara yıkarlar. Tabii ki, bazı durumlarda birkaç psikiyatrik problem bir arada bulunabilir. Sosyal fobikler suça eğilimlidir diyemeyiz ancak çocukluğunda aşırı şiddet görmüş kişilerde gözlemlenebilir.
Sosyal Fobi Hangi Toplumlarda Daha Sık Görülür?
Doğu toplumlarında biraz daha fazla olduğu bilinmektedir. Yüzdelerine bakılmalıdır ama doğu toplumlarında muhafazakar yapılar ve çevresel faktörlerin katkısı ile fazla olduğu bilinmektedir. Klinikte kadın erkek oranları eşit görülüyor yani öyle gözlemleniyor. Fakat, kadının bizim gibi toplumlarda sosyal ortama çıkması desteklenmediği için tedaviye başvuranların daha çok erkek olduğu da söylenebilir.
Sosyal Fobinin Neden Olduğu Psikolojik Rahatsızlıklar
Sosyal fobik kişiler depresyona yatkın olur. Kişi yaşamındaki kısıtlamalar nedeniyle bunalır. Kız ya da erkek arkadaş edinememek, evlenememek, işinde yükselememek, çevrenin olanaklarını kullanamamak depresyona neden olur. Diğer sık görülen tablo bunu aşmak için alkole başvurma hali olabilir ve akabinde alkol bağımlılığı ya da madde bağımlılığı durumu yaşanır. Sık tekrarlayan panik ataklar da sosyal fobi de görülür.
Sosyal fobi de kaygı bozukluğu birçok tanıyı içinde barındırmaktadır. Bunlardan bazıları; Ayrılma Kaygısı Bozukluğu, Özgül Fobi, Toplumsal Kaygı Bozukluğu (Sosyal Fobi), Panik Bozukluğu, Yaygın Kaygı Bozukluğu, Akut Gerginlik (Stres) Bozukluğu. Örselenme (Travma) ve Stresörle ilgili Bozukluklar; Tepkisel Bağlanma Bozukluğu, Hastalık Kaygısı Bozukluğu.
Genelleşmiş kaygı bozukluğu, güne yayılan bir olumsuz beklenti içinde olunması durumudur. Çoğu zaman bu durumun nedeni de yoktur ama kişi sürekli olarak göğsünde bir baskı, bunaltı hissi, nefes alamama durumu, kaslarda gerginlik, ağız kuruması, ellerde, kollarda, yüzde uyuşmalar gibi bedensel şikâyetlerle seyreden bir durum yaşar. Bu durum daha çok kadınlarda görülmektedir.
Sosyal Fobi ve Kariyer
Normalde sosyal fobik kişiler sosyal ortamlara gitmekten kaçınır. Her gün gittiği ortamlara bile girmekten kaçınmaktadır. Ancak, pozisyonu müsaitse durumu belirli konuma kadar idare edebililir. ama pozisyon yükseldikçe durum vahimleşmektedir. Mesela kariyerinde yükselmiş, terfi etmiş, yurt dışına gitmesi gereken, toplantılarda sunum yapması beklenen insanları görüyoruz. Tabii ki, bu noktada çok zorlanmaktadırlar. Ancak bu konuma gelenler artık kendi durumlarını araştırmaya başlar ve bunun bir hastalık olduğunu da öğrenir. Böylelikle tedavi planlanır ve tedavi uygulanmaya başlanır.
Sosyal Fobisi Olan Kişilerde Başarı
Sosyal fobide güven anlamında başka bir sorun yoksa, özel öğrenme ile ilgili güçlük yoksa başarı bakımından çok az kişi olumsuz etkilenebilir. Sosyal fobi genel anlamda çok büyük sapmalara neden olmaz. Ancak, yaşam kalitesi düşer, işe girerken ya da girdiği işteki ilişkiler kariyerini sürdürmesinde güçlükler yaratır veya kendi işini yürütüyorsa, kendini ortaya koyamıyorsa bunlar ciddi sorunlar oluşturabilir.
Liebowitz Sosyal Fobi Ölçeği Testi için Tıklayınız
