Narkolepsi, bilinen diğer adı ile uyku hastalığı, kişinin gün içerisinde aşırı uykusunun gelmesi ve ani uyku atakları sonucu ortaya çıkan kronik bir rahatsızlıktır. Hastalığın anlaşılması bazı durumlarda çok zor olabilirken, bu sorunu yaşayan kişilere genellikle uyanık kalma konusunda zorlanır ve günlük yaşantılarında olumsuz sonuçlarla karşılaşabilir.
Narkolepsi Belirtileri Nelerdir?
Hastalığın birçok belirti ve semptomu bulunmaktadır. Hastalığın gelişmesi ve belirtilerin görülmesinin ardından hastalık ilerleyebilirken, birkaç yıl içerisinde ağırlaşabilir. Ayrıca uzun süre veya hayat boyu kişileri etkileyebilen bir sorundur. Narkolepsi belirtileri kişiden kişiye değişiklik gösterebilmektedir.
Kişinin gün içerisinde odaklanma veya uykulu olması ile ilgili sorunlara neden olabilir. Gündüzleri çok fazla uykulu olma durumu genellikle hastalığın ilk belirtisidir. Kişide konsantre problemi ortaya çıkar.
Hastalığın görülen farklı semptomu ise aşırı uykuya dalma halidir. Hastalığı bulunan kişiler, yer ya da zaman fark etmeksizin, ani bir şekilde uykuya dalabilirler. Kişinin kontrol edemediği bir durumdur.
Kişi günlük yaşantısına devam ederken, iş yerinde ya da çevresindeki kişilerle konuşurken aniden uykuya dalabilir. Sonrasında uyanma durumunu yaşayan kişi enerjik olarak uyanabilirken, kısa bir süre sonra tekrar aynı durumu yaşayabilir.
Hastalığın farklı bir durumu da katapleksi halidir. Bu durum kişini konuşmasında bozukluğa ve vücudunda bulunan pek çok kasın zayıflamasına kadar birçok fiziksel farklılığa yol açabilir.
Hastalık genellikle heyecan ya da çok küme gibi olumlu duygulardan tetiklenirken, kişinin korku, şaşırma ya da öfke gibi duygularının da tetiklenmesi sonucunda kontrolü dışında gelişebilir. Örneğin; çok fazla gülen kişinin boyun kaslarının kontrolünü kaybetmesi sonucu kafa ani bir şekilde sarkabilir. Ayrıca aynı şekilde bacak kaslarının kontrolünde kayıp yaşanabilirken dizler ani bir şekilde bükülebilir.
Kişiden kişiye farklılık gösteren bu hastalıkta, bazı kişiler yılda bir ya da iki kez bu ataklara maruz kalırken, farklı kişilerde bu durum çok daha fazla yaşanabilir. Bu durumu yaşayan kişilerde ve vakalarda katapleksi görülmez.
Bir diğer belirti ise uyku felci durumudur. Hasta çoğunlukla uykuda olduğu süreçte ya da uyandığı zaman geçici hareket kaybı yaşayabilir ya da konuşamaz. Genellikle birkaç saniye ya da yaklaşık 1 dakika kadar sürebilir. Kişi bu durumda kontrol edemediği vücudu hareket ettiremez ve bu durumun farkındadır.
Uyku felci, REM uykusu döneminde ortaya çıkan kısmi felç durumuna benzemektedir. REM uykusu sırasında meydana gelen hareketsizlik durumu, rüyadan etkilenilmemesi ve hareket edilmesini engellemek adına vücudun kendisini koruduğu bir durumdur. Ancak bu durumu yaşayan her birey için bu hastalık görülmez ve hastalığı olmayan kişilerde de uyku felci atakları yaşanabilir.
REM uykusu döneminde yaşanan farklılıklar hastalığın farklı bir belirtisidir. Bu dönem kişinin en fazla rüya gördüğü süreçtir. Hastalığı bulunan kişilerde bu durum günün her saatinde yaşanabilir ve genellikle uyuduktan 10-15 dakika sonrasında kişi REM uykusuna geçebilir.
Hastalık kişinin halüsinasyon görmesine neden olabilmektedir. Bu halüsinasyonlar, kişinin uyumasının arından ortaya çıkarsa hipnagojik halüsinasyonlar olarak da adlandırılır.
Uyanma sonrası meydana gelen halüsinasyonlar ise hipnopompik halüsinasyonlar olarak bilinmektedir. Bu halüsinasyonlar kişi için oldukça canlı ve gerçek olabilir, çünkü rüya gören kişiler tam olarak uykuda olmayabilir ve gerçeklik hissi yaşayabilir.
Hastalığın nadir olarak görülen vakalarında ise uyku apnesi, huzursuz bacak sendromu gibi bozukluklarda görülebilir.
Bazı kişilerde ve vakalarda, kısa süreli atakların yaşanması durumunda birtakım davranışların devamını sürdürebilirler. Örneğin; kişi yazı yazdığı sırada uyuduğunda yazı yazmaya devam edebilir. Ya da yürürken uyuduğunda yürümeye devam edebilir. Kişi kendine geldiği zaman ne yaptığını hatırlayamazken yapılan iş için de olumsuz sonuçlar ortaya çıkmaktadır.
Bu durumu yaşayan kişiler, günlük yaşantısında ve çevresinde oluşabilecek sorunların önüne geçebilmek için alanında uzman doktora başvurmalıdır.
Narkolepsi Çeşitleri ve Nedenleri Nelerdir?
Narkolepsi çeşitleri bakımından iki tür durum bulunmaktadır. Bunlardan ilki Narkolepsi Tip 1 olarak bilinen durumdur ve bu sorunun nedeni bilinmemektedir. Ayrıca bu problem uykunun düzenlenmesi konusunda yardımcı rolü bulunan hipokretin adlı kimyasal salgının üretiminde bozulma olması durumunda meydana gelir.
İkinci olarak Narkolepsi Tip 2 türünde ise hipokretin eksikliğinin yaşanmadığını gösteren bazı incelemeler ve çalışmalar bulunmaktadır. Hastalığı tetikleyen bazı etken faktörlerin olduğu düşünülmektedir. Bunlar şu şekildedir:
- Kalıtımsal faktörler
- Aile öyküsü
- Hormonların değişmesi
- Stresin yoğun ve sürekli yaşanması
Narkolepsi Tanısı Nasıl Konulur?
Narkolepsi tanısı sadece uzman bir doktor tarafından belirlenebilir. Doktor, hastanın bütün şikayetlerini ve hastalık öyküsünü dinleyerek bu duruma bağlı olarak yaptığı fiziksel muayene sonrasında gerekli görülen birtakım analizler ve testler uygulayabilir. Bu analiz ve testler şunlardır: Hastalığı teşhis etme ve tanı konulması bakımından uygulanan tanı yöntemleri şu şekilde sıralanabilir:
Uyku Analizi: Doktor tarafından belirlenen bir süre içerisinde hastanın uyku süreci ile ilgili bazı notlar ve kayıtlar alması istenebilir. Ayrıca bu süre boyunca yaşanılan semptom ve bulgular değerlendirilip hastalık teşhis edilebilir.
Polisomnografi (PSG): Hastanın uyuduğu süreyi uyku merkezinde izlenmesidir. Uyku merkezinde birtakım elektrolar, bantlar, sensörler ve kayıt cihazları yardımıyla uyku analiz edilebilir. Yapılan incelemeler ve değerlendirmeler şunlardır:
- Beyin dalgaları
- Göz hareketleri
- Kas yapısı ve tonusu
- Göğüs ve mide (karın)
- Kalp hareketleri
- Ağız ve burun içi sürdürülen hava durumları
- Kanda bulunan oksijen miktarı
Ayrıca kişinin uyku geçmişinin detaylı olarak öğrenilmesi için hastaya kısa sorular içeren Epworth Uykululuk Ölçeği yapılabilir. Kişi birkaç sorudan oluşan bu durumu puanlayarak cevaplandırır.
Narkolepsi Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Narkolepsi tedavi sürecinde öncelik oluşan ve gelişen belirtilerin önüne geçebilmek ve ilerlemeyi yavaşlatmak veya durdurmaya yöneliktir. Hastalığın kesin bir tedavisi bulunmadığı gibi bu rahatsızlık kronik bir durum olarak bilinmektedir.
Kişinin günlük yaşantısında karşılaşabileceği olumsuz sonuçlara yönelik doktor tarafından reçete edilebilen birtakım tıbbi ilaçlar ve kişinin yaşam tarzında değişikliğe gitmesi belirtilerin yönetilmesine katkı sağlayabilir.
Tedavi sürecinde kişinin kullanabileceği farklı ilaç türleri bulunmaktadır. Bu ilaçlar sadece uzman doktorun önerebileceği ve gözetim altında kullanılabilen ilaçlardır. Özellikle tansiyon ve şeker hastalığı gibi farklı sağlık problemi olan kişilerin tedaviye başlamadan önce bu durumları doktoru ile paylaşmalı ve kişiye özel olarak tedavi uygulanmalıdır.
Bazı alerji ve gribal hastalıklarda kullanılan ve reçetesiz satılabilen ilaçlar metabolizmanın yavaşlamasına yol açabilir. Uzman doktor, bu gibi durumlarda kişiye ilaçları kullanmaması konusunda yönlendirir.
Kişinin gün boyu uyanık ve aktif olmasını sağlayacak sinir sistemini uyaran ilaçlar bulunmaktadır. Genellikle hastalığın tedavisinde öncelikli olarak kullanılmaktadır.