Gün batımı sendromu, deliriyum ya da bir çeşit demans hastalığı taşıyan bireylerde çoğalan kafa karışıklığı ve huzursuzluk ile bağlantılı nörolojik bir olgudur. Genellikle Alzheimer hastalığı ile bağlantılıdır, fakat öteki bunama çeşitlerinde de kendini gösterir. Gün batımı sendromu olan bireylerde çok sayıda davranış problemi meydana gelir ve bunlar uzun süreli olumsuz sonuçlar oluşturabilir.
Bu sendrom, demans dışında olarak azalan gün ışığıyla beraber kısa zamanlı yaşanmakta olan zihinsel karışıklık şeklinde de görülebilir. Bu süreci yaşayan bireylerde halüsinasyonlar, bilinçte meydana gelen bulanıklık, ayırt etmekte zorlanma, çevredeki objelerin şekil ve konumlarının değiştiğini görme gibi belirtiler meydana gelebilir. Rahatsızlığın gün ışığının azalmaya başladığı zamanlarda kendini göstermesi ve demans, depresyon gibi kronikleşen durumların olması ayırt edici bir özellik olabilmektedir.
Alzheimer hastalığı olan bir kişinin, öğleden sonra ya da akşamın erken saatlerinde davranışlarında büyük değişiklikler gözlemlenebilir. Bu durum gün batımı sendromu olarak adlandırılmaktadır. Semptomlar gece ilerledikçe kötüleşebilir ve genellikle sabaha kadar düzelir. Bu sendrom tamamı ile kaybolmasa bile, günün zorlu zamanını yönetilmeye yardımcı olacak adımlar atılabilir.
Gün Batımı Sendromu Belirtileri Nelerdir?
Gün batımının davranışsal semptomları hasta kişiler arasında değişiklik göstermektedir. Bu sendromun belirtilerini zaman kaybetmeden fark etmek hem demanslı bireyin hem de bakım verenin sorumluluğunu azaltmaya katkı sağlayacaktır. Bundan dolayı multidisipliner bir ekip anlayışıyla ilerlemek gerekir. Gün batımı sendromu belirtileri şu şekildedir;
- Üzüntü
- Kaygı
- Asabiyet
- Kafa karışıklığı
- Şaşkınlık
- Talepkar
- Şüpheli
- Bağırma
- Orada olmayan şeyleri duyma ve görmesi
- Ruh hali değişiklikleri
Alzheimer'lı her 5 kişiden 1 kişi gün batımı sendromu yaşmaktadır. Fakat bunamayan yaşlı kişilerde de görülebilir.
Gün Batımı Sendromu Nedenleri Nelerdir?
Bu sendromun neden kaynaklandığı belli değildir. Yapılan araştırmalara göre demansı olan bir kişinin beynindeki farklılıkların iç "vücut saatini" etkilediği düşünülmektedir. Beynin uyanık durumdayken ya da uyurken sinyal veren kısmı, Alzheimer hastası olan kişilerde bozulur ve gün batımı sendromuna yol açabilir;
- Fazla yorgunluk hissi
- Açlık ve susuzluk
- Bunalımlı ruh hali
- Uyku problemleri
Kişinin çevresindeki olaylar gün batımı belirtilerini de etkileyebilir. Evde az ışığın olması kafa karışıklığına ve korkuya yol açabilir.
Bakım yapan kişi günün sonunda kendini yorgun hissedebilir, bu sendromu yaşayan hasta bu durumu fark edip üzülebilir. Bakım yapan kişilerin bu şekilde hissetmeleri normal bir durumdur ancak bu duyguların nasıl yönetildiğinin farkına varılmalıdır.
Gün Batımı Sendromu Yaşayan Birine Nasıl Yardım Edilir?
Bu sendromu yaşayan kişiyi tetikleyen durumların farkına varılması gerekir. Bakımı yapan kişi günlük bir rutin oluşturmalı ve uyanmak, yemek yemek ve uyumak için düzenli zamanlar belirlemelidir. Gün batımı sendromu yaşayan kişinin sigara içmesine veya alkol almasına izin verilmemelidir. Bu kişilerin belirli bir beslenme düzenleri olmalıdır. Oda sıcaklığı belirli bir sıcaklıkta olmalıdır. Bulundukları yer ışık almalıdır çünkü karanlık ve gölgeler onları daha da üzebilir. Sakin bir ortamda bulunmaları gerekir. Bu kişilerin uyku alanlarının rahat ve güvenli olmalıdır.
Sevdiğiniz kişinin akşamları giderek kafası karışıyor, endişeleniyor veya ajite oluyorsa, nedenleri anlamaya çalışılmalı ve çözülmelidir. Örneğin, yüksek sesli TV şovlarının ya da çok fazla aktivitenin buna neden olabileceğini düşünüyorsanız, geceleri bu aktiviteleri azaltmaya çalışın. Bu sendromu yaşayan bireyler oldukça hassastırlar ve bundan dolayı bakım yapan kişinin ve çevresindekilerin tepkileri aşağıdaki gibi olmalıdır;
- Sakin olmaya çalışılmalıdır.
- Onlarla tartışma girmeyin.
- Onlara güvence verin ve her şeyin yolunda olduğunu söyleyin.
- Ayağa kalkıp hareket etmeleri ya da hızlanmaları gerekiyorsa, onları engellemeye çalışmayın. Onlara göz kulak olmak için yakınlarda olun.
- Gece lambaları ve kapı veya pencerelerdeki kilitlerle onları güvende tutun. Merdivenleri kapatmak için bir kapı kullanın ve mutfak aletleri gibi tehlikeli her şeyi kaldırın.
Deliryum İle Gün Batımı Sendromu Arasındaki Farklar
Bu sendromun deliryumdan temel farkı, deliryumun aniden ortaya çıkması ve gün boyunca gelip gitmesidir. Alzheimer hastalığı olan kişilerin zaman geçtikçe daha fazla kafa karışıklığı hissetmesi normaldir. Ancak bazen, bu kafa karışıklığı saatler veya günler içinde çok hızlı bir şekilde kötüleşir.
Uzmanlar gün batımı sendromunun neden meydana geldiğini tam olarak bilmemektedir, ancak bu durumu tetikleyen yorgunluk, daha az ışık veya "iç vücut saati" ile ilgili bir sorun olabilir.
Tedavi genellikle daha fazla ışık yakmak, daha fazla günlük aktivite planlamak ve sevdiğiniz kişinin bol bol dinlenmesine yardımcı olmak gibi uygulamaları içermektedir. Ancak bu durumlar işe yaramazsa, ilgili uzmandan yardım almak gerekir.
Hasta Yakınlarına Öneriler
Gün batımı sendromu yaşayan yakınınıza bakmak, huzurlu bir uykuyu zorlaştırabilir. Ancak sevdiğiniz kişinin yanında olabilmek için kendinize iyi bakmanız gerekir.
Bu sendromu yaşayan biriyle ilgilenirken korkmanız veya bunalmış hissetmeniz normaldir. Yardım etmek için yaptığınız şeyler bile onları üzebilir. Ayrıca sizin ve onlar için güvenli olmayan şeyler yapmalarına da neden olabilir.
Bu sendromu yaşayan birinin saldırgan tavırlar sergilemesine neden olup olmayacağını veya ne zaman olacağını bilmek zor olabilir. Sevdiğiniz kişinin kendisine veya başkalarına zarar vermesini önlemek için, evde zarar verebilecek aletlerin kaldırılması gerekir. Kendinizi bunalmış hissediyorsanız şunları yapabilirsiniz;
- Bir arkadaşınızdan veya akrabanızdan geceleri sizin yerinize durmasını isteyin.
- Gündüz şekerleme yapmaya çalışın.
- Gün içinde fırsat buldukça ara verin.
- Egzersiz yapın.
- Sağlıklı beslenin.
- Arkadaşlarla vakit geçirin.
- Çok fazla olmasa da kendi hobileriniz ve ilgi alanlarınız için zaman bulmaya çalışın.