Deliryum Nedir?

Deliryum, kişinin düşünce, algı ve davranışlarını etkileyen ve hızla gelişebilen tabloya verilen isimdir. Hastalıklar, çevresel koşullar veya çeşitli risk faktörlerinin beyin fonksiyonlarını etkilemesi sonucu ortaya çıkan bir tür kafa karışıklığıdır. Bu duruma sahip kişilerde zaman ve mekan kavramı kaybolabilirken, mantıksız ya da uygunsuz sözel davranışlar sergilenebilir. Genellikle önlenebilir bir durum olsa da tedavide gecikmelerle birlikte uzun süreli ya da kalıcı sorunlara neden olabilir.

65 yaş üstü kişilerde daha sık görülen deliryum, demans ile benzer semptomlar gösterebildiği için aile bireylerinin uzmana ilettiği bilgiler (kişinin belirtileri ve davranış özellikleri) tanısında büyük önem taşır.

Deliryum Belirtileri Nelerdir?

Beyin aktivitesinde yaygın bir bozulmaya işaret eden deliryumun birçok olası semptomu olabilir. Bu nedenle belirtiler kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Semptomlar gün boyunca dalgalanmalar gösterebilirken, herhangi bir semptomun olmadığı dönemler de olabilir. Başlıca özelliği kafa karışıklığı olan deliryumun diğer belirtileri ise şu şekildedir:

• Odaklanma sorunu, dikkat dağınıklığı ve çevredeki olaylara karşı ilgisizlik,
• Kısa süreli hafıza kaybı ve yakın geçmişi unutma,
• Halüsinasyonlar ve sanrılar,
• Bilinç bulanıklığı (konfüzyon),
• Bozulmuş uyku düzeni ve gündüzleri aşırı uyku hali,
• Anksiyete, korku, huzursuzluk ve ajitasyon,
• Kontrol dışı ağlama ve gülme,
• Zaman ve mekan kavramında bozukluklar,
• Kalp çarpıntısı, tansiyon yüksekliği, aşırı terleme ve vücut ısısının anormal derecede artması gibi fizyolojik değişimler yaşanabilir.

Deliryum Neden Olur?

Deliryum, beyindeki sinyallerin düzgün bir şekilde iletilemediğinde veya alınamadığında ortaya çıkan bir bozukluktur. Bozukluğun tek bir nedeni olabileceği gibi birden fazla nedeni de olabilir. Deliryum nedenleri arasında bulunan faktörler şunlardır:

• Kullanılan bazı ilaçlar veya yan etkileri,
• Hastalıkların semptomları,
• İdrar yolu enfeksiyonu veya dehidrasyon
• Uyku eksikliği,
• Organ yetmezliği (kronik akciğer hastalığı, kalp, böbrek veya karaciğer yetmezliği),
• Aniden ortaya çıkan hastalıklar,
• Uzun süre alkol kullanımı sonrası alkol yoksunluğu,
• Kan şekeri düzeyinin düşük olması,
• Ameliyattan sonraki süre ve anestezi komplikasyonları.

Deliryum Türleri Nelerdir?

Deliryum, çeşitli özelliklere sahip birkaç türü olan bir durumdur. Yaygın olarak tanımlanan deliryum türlerinden bazıları şunlardır:

Hipoaktif Deliryum
Kişinin aktivite seviyesinde azalma, hareketsizlik ve aşırı uyku hali ortaya çıkabilir. Bu gibi durumlarda birey içine kapanabilir ve yoğun dikkat eksikliği yaşayabilir.

Hiperaktif Deliryum
Hiperaktif deliryum, tanınması en kolay tür olarak bilinmektedir. Bu duruma sahip kişiler huzursuz, paranoya ve saldırganlık gibi davranışlarda bulunabilirler. Ayrıca kişi sürekli hareket halindedir, uyumak veya uzanmak istemez. 

Karışık Deliryum
Hem hiperaktif hem de hipoaktif semptomları içeren karışık bu türde; hareketsizlik, uyuşukluk veya uyku hali sırasında aniden hiperaktif semptomlar sergilenebilir.  

Deliryum Risk Faktörleri Nelerdir?

Genellikle ileri yaşlarda olan bireylerde daha sık görülen bu hastalık gençlerde de görülebilir. Bazı risk faktörleri deliryuma yakalanma ihtimalini artırabilir. Bu risk faktörlerinden bazıları şunlardır:

• 70 yaş üstü kişiler,
• Geçmişte deliryum geçirmiş olmak,
• Ciddi bir hastalık nedeniyle uzun süre hastanede hareketsiz kalmak,
• Dehidrasyon,
• Depresyon veya bilişsel bozukluk,
• Kronik hastalıklar,
• Ameliyat ya da anestezi komplikasyonları,
• Görme veya duyma gibi duyu bozuklukları,
• Aşırı alkol tüketimi veya uyuşturucu madde kullanımı.

Deliryum Nasıl Teşhis Edilir?

Deliryum teşhisi, genellikle semptom ve belirtilerin gözleminden sonra tıbbi bir değerlendirme ile yapılmaktadır. Deliryum hastalığının tanı yöntemleri aşağıdaki gibidir:

• Tıbbi geçmiş,
• Fiziksel ve nörolojik muayeneler,
• İdrar ve kan testleri.

Ayrıca yukarıda belirtilen yöntemlerle kesin tanı konulamadığında MR veya bilgisayarlı tomografi (BT) gibi bazı görüntüleme yöntemlerine başvurulur. Hastalığın erken teşhisi ve tedavisi komplikasyonları önlemek için önemlidir.

Deliryum Tedavisi Nasıl Olur?

Deliryum tedavisi, bu duruma neden olan tıbbi sorunların ele alınmasıyla birlikte yapılır. İlk olarak altta yatan neden belirlenir ve semptomlar kontrol altına alınır. Bazı durumlarda nedeni bulmak için birçok teste ihtiyaç duyulabilir. Bu testler arasında kan testleri, röntgenler, beyin görüntüleme (MR ve BT taramaları gibi) ve elektrokardiyogramlar (EKG'ler) yer alabilir.

Altta yatan nedenin belirlenmesi halinde tedavi planlaması yapılır. Hastalığı doğrudan tedavi edebilecek herhangi bir ilaç olmasa da tedavide kullanılan ilaçlar semptomları hafifletmeye ve kontrol altına almaya yöneliktir.

Deliryum Önlenebilir mi?

Deliryumu önlemek için bu durumu tetikleyebilecek risk faktörlerinin tanınması ve bu durumlara uygun tedbirlerin alınması gerekir. Deliryum riskini ve semptomlarını azaltmaya yardımcı olabilecek adımlardan bazıları şunlardır:

• Hastanın iyi bir uyku rutini geliştirmesine yardımcı olmak,
• Düzenli olarak beslenmesine ve sıvı alımına yardımcı olmak,
• Mümkün olan en kısa sürede aktif hale gelmesine (oturması veya yataktan kalkması) destek olunması,
• Hasta tarafından net bir şekilde görülebilecek 24 saatlik bir saat ve takvim ayarlamak.