Çok Boyutlu Öfke Ölçeği
İnsanların öfke konusundaki duygu, düşünce ve tutumlarını belirlemeyi amaçlayan ve 5 bölümden oluşan bir bataryadır. Likert tipi, 1-5 arası puanlanmaktadır. Ölçekten alınan yüksek puanlar ilgili boyutun daha fazla düşünüldüğü/kullanıldığı anlamına gelmektedir.
Beşli Likert tipi bir ölçek olarak hazırlanan bu yeni ölçeğin ilk boyutunda, “Öfkelendiğinizde aşağıdaki belirtiler sizde ne sıklıkla ortaya çıkar?” sorusuyla, 14 maddede öfkenin fiziksel belirtileri araştırılmaktadır. İkinci boyutta, öfkenin oluşmasına neden olan etmenleri tanımlayan toplam 42 madde verilerek, bu ifadelerin uyandırdığı öfke yoğunluğu sorulmaktadır. Üçüncü boyutta, öfkeyle ilişkili düşünceleri içeren 30 madde verilerek, “Aşağıdaki düşünceler aklınızdan ne sıklıkla geçer?” sorusu; dördüncü boyutta da 47 madde ile “Sizi öfkelendiren bir insan karşısında aşağıdaki davranışları ne sıklıkla gösterirsiniz?” sorular› bulunmaktadır. Beşinci boyutta ise, öfkeyle başaçıkma yolları araştırılmaktadır. Bu boyutta “Sizi öfkelendiren bir durumda kaldığınızda aşağıdaki davranışları ne sıklıkla gösterirsiniz?” sorusu altında toplam 26 ifade yer almaktadır. Bu şekilde beş boyutta toplanan ölçeğe, “Çok Boyutlu Öfke Ölçeği” (ÇBÖÖ) adı verilmiştir.Öfkenin, suçluluk, utanç, depresyon, kaygı gibi duygularla ve somatizasyon, olumsuz benlik ve hostilite gibi belirtiler ile anlamlı ilişkileri söz konusudur.
Çok Boyutlu Öfke Ölçeği’nin (ÇBÖÖ) güvenilirliğine ilişkin yapılan analiz sonuçları, ölçeğin oldukça güvenilir olduğu izlenimini vermektedir. Yayınlarda karşımıza çıkan çeşitli öfke ölçeklerinin güvenilirlik katsayılarının, .51 ile .88 arasında değiştiği gözönüne alınırsa, güvenilirlik katsayıları .64 ile .95 arasında değişen ÇBÖÖ’nün güvenilirliğinin, kabul edilebilir düzeyde olduğu ifade edilebilir. Bu çalışmada geliştirilen ÇBÖÖ’nün kullanılarak, gençlerde intiharı yordayıcı değişkenlerin araştırıldığı ve 13- 62 yaş arası 619 kişiyle yapılan bir başka çalışmada (Batıgün 2002), ölçeğin güvenilirlik katsayıları yeniden hesaplanmış ve elde edilen katsayılar tamamen aynı çıkmıştır (alfa= .64 ile .95 arasında). Çok Boyutlu Öfke Ölçeği’nin geçerliğine ilişkin diğer kanıtlar ise birkaç yönden ele alınmıştır. Bunlardan ilki, ölçeğin geçerliği daha önceden gösterilmiş ölçeklerin ilişkili boyutlarıyla ilişkisinin arandığı, eşzamanlı geçerlik (concurrent validity) bulgularıdır. Giriş kısmında tartışıldığı gibi, depresyon, kaygı ve somatizasyon bozukluklarında öfkenin rolü, pek çok araştırmanın konusu olmuş; yapılan çalışmalarda öfkenin, kaygı, depresyon, olumsuz benlik algısı ve somatizasyon bozuklukları ile doğrudan bir ilişkisi olduğu saptanmıştır (Rosenbaum 1993). Ayrıca hostilite ve öfke arasında da belirgin bir ilişki olduğu gösterilmiştir (Berkowitz 1990). Bu nedenlerle, ÇBÖÖ’nün bir yandan ölçüte bağlı geçerliğine, diğer yandan da yapı geçerliğine dair bilgiler elde etmek için, bu boyutları içeren ve ülkemizde daha önceden standardizasyonuna ilişkin bilgiler toplanmış olan, Kısa Semptom Envanteri kullanılmıştır.
* Balkaya F, Şahin NH. Çok Boyutlu Öfke Ölçeği. Türk Psikiyatri Dergisi 2003; 14:192-202.
Alt Ölçekler:
1. Öfkenin fiziksel belirtileri:
2. Öfkenin oluşmasına neden olan etmenlerin uyandırdığı öfke yoğunluğu:
3. Öfkeyle ilişkili düşünceler:
4. Öfke durumunda kişiler arası ilişkilerde gösterilen davranışlar:
5 Öfkeyle başa çıkma yolları:
TOPLAM 158 İTEM
1) Öfke Belirtileri (14 madde)
2) Öfkeye Yol Açan Durumlar (41 madde)
Ciddiye Alınmama (9., 17., 18., 19., 20., 23., 27., 28., 29., 30., 31., 32., 33., 35., 36., 37., 38., 39., 40. ve 41. / toplam 20 madde)
Haksızlığa Uğrama (4., 5., 6., 8., 11., 12., 13., 14., 15., 16., 21., 22., 24., 25., 26. ve 34. toplam 16 madde)
Eleştirilme (1., 2., 3. 7. ve 10. toplam 5 madde)
3) Öfkeyle İlişkili Düşünceler (30 madde)
Öfkesine Yönelik Düşünceler (6, 8, 10, 11, 12, 13, 19, 21, 28 toplam 9 madde)
Diğerlerine Yönelik Öfke Düşünceleri (7, 14, 15, 20, 22, 24, 26, 27, 30 topl. 9 madde)
Kendisine Yönelik Öfke Düşünceleri (1, 2, 3, 4, 5, 23, 29 toplam 7 madde)
Dünyaya Yönelik Öfke Düşünceleri (9, 16, 17, 18, 25 toplam 5 madde)
4) Öfkeyle İlişkili Davranışlar (26 madde)
Saldırgan Davranışlar (2, 7, 9, 10, 11, 12, 13, 15, 16, 23, 24, 26 toplam 12 madde)
Sakin Davranışlar (1, 8, 14, 17, 18, 19, 20, 21, 22 , 25 toplam 10 madde)
Kaygılı Davranışlar (3, 4, 5, 6 toplam 4 madde)
5) Kişilerarası Öfke (47 madde)
İntikam Tepkileri (1., 3., 5., 6., 7., 8., 9., 11., 12., 15., 16., 17., 18., 22., 24., 26., 27., 28., 35., 38., 39., 40., 41. ve 47. toplam 24 madde)
Pasif-Agresif Tepkileri (2., 4., 10., 20., 21., 25., 33., 34., 36. ve 37. toplam 10 madde)
İçe dönük Tepkileri (13., 14., 19., 23., 29., 30., 31., 32., 42. ve 46. toplam 10 madde)
Umursamaz Tepkileri (43., 44. ve 45. toplam 3 madde)
