Zihin ve ruh sağlığı alanında en çok tercih edilen tedavi yöntemlerinden biri olan terapi teknikleri, özellikle son yıllarda hastalar arasında oldukça popülerdir. Terapi tekniklerinin 2 önemli yöntemi mevcuttur. Birbirinden oldukça farklı olan bu terapi teknikleri şu şekildedir:
- Psikoterapi
- Bilişsel Rehabilitasyon
Bunların ilki olan psikoterapi hemen hemen herkesin aşina olduğu bir kavramdır. Alanında uzman kişiler tarafından uygulanan bu teknik, klinik ortamında gerçekleştirilmelidir. Ortalama 50 dakika süren psikoterapi, genel olarak kişinin kendinden ve çevresini algılayış biçiminden bahsettiği bir sürece sahiptir. Bu süreçte yapılandırılmış seanslarla kişinin bahsettiği konuları anlamlandırması amaçlanır.
Diğer bir terapi yöntemi olan bilişsel rehabilitasyon ise, hem özel rahatsızlıklarda hem de psikoterapi seanslarına eklenerek kullanılabilir. Bu tekniğe insanlar biraz yabancı olmasına rağmen, oldukça etkili ve başarılı bir terapi yöntemi olması nedeniyle her geçen gün popüler hale gelmektedir.
Biliş Nedir?
Bilişsel rehabilitasyon kavramının en iyi şekilde anlaşılabilmesi için, öncelikle biliş nedir sorusuna yanıt verilebilmesi gerekir. Bir kişinin kendini ve dünyayı algılayabilmesi için bir takım bilişsel süreçleri deneyimlemesi gerekir. Örneğin; bellek, sıralama, set değiştirme, dikkatini yönlendirme, düşünme, planlama, muhakeme yapma ve akıl yürütme gibi soyut manada gerçekleştirilen her şey bilişsel işlevler arasındadır. Bilişsel işlevler hem psikoterapi seanslarında, hem de kognitif (bilişsel) rehabilitasyon sürecinde aktif olarak kullanılır.
Bilişsel Rehabilitasyon Hangi Durumlarda Kullanılır?
Bilişsel rehabilitasyon, beyin hasarı veya nörolojik bozukluklara bağlı olarak bilişsel işlev kayıpları yaşayan kişilerde kullanılır. Bu tedavi yöntemi, özellikle travmatik beyin hasarı (TBI) geçiren hastalarda, beyin dokusunda meydana gelen hasar nedeniyle zayıflayan bilişsel becerilerin geri kazanılmasına yardımcı olur.Yaygın olarak kullanıldığı durumlar şunlardır:
- Travmatik beyin hasarı (TBI)
- İnme (felç)
- Demans ve Alzheimer hastalığı
- Parkinson hastalığı
- Multipl skleroz (MS)
- Beyin tümörleri
- Beyin enfeksiyonları
- Nörolojik cerrahi sonrası bilişsel işlev kayıpları
Beyin Akut Zedelenmelerinde Bilişsel Rehabilitasyon
Beyin akut olarak zedelendiğinde bilişsel rehabilitasyon tercih edilir. Daha detaylı açıklamak gerekirse, herhangi bir nedenle kafa travması söz konusu olduğunda kullanılan bu terapi tekniğine ihtiyaç duyulur. Özellikle bir kaza sonrası beynin bazı şebekelerinde kanama nedeniyle hasar oluşması sonucu beynin bazı bilişsel işlevlerinde aksaklıklar meydana gelir. Bu tür sorunların giderilmesi için bilişsel terapiye başvurulur.
Ayrıca Sağ ön beyin kanaması ya da doku zedelenmesi gibi durumlarda;
- Dikkatini verme,
- Davranışlarını kontrol etme,
- Duygularını kontrol etme,
- Sosyal ortama uygun hareket etme,
- Kendini ifade etme gibi birçok beceride bozukluklar ortaya ne çıkar.
Bunlara ek olarak kısa süreli hafızada ve bilgi işlem sistemlerinde problemler oluşur. Genel olarak beyin kendi kendini yenileyen ve onaran bir organ olduğu için, bu bölgelerde oluşan kanamanın temizlenmesinin ardından tekrar yapılanmaya başlar. Bununla birlikte bu sürecin çok daha hızlı olması adına psikoterapistlerden destek alınmalıdır. Bu noktada bilişsel rehabilitasyon oldukça etkili bir yöntemdir.
Nörodejeneratif Hastalıklarda Bilişsel Rehabilitasyon
Kafa travmalarının yanı sıra nörodejeneratif hastalıklarda da bilişsel rehabilitasyon sıklıkla kullanılır. Bu tür hastalıklarda da nöronlarda ölüm gerçekleşir ve bazı bilişsel işlevlerde kayıplar meydana gelir. Beynin nöronlarını yenilemesi için ise bilişsel rehabilitasyona ihtiyaç duyulur.
Ayrıca bu rehabilite yöntemi sayesinde hastalıkların ilerlemesine engel olunur. Bu nörodejeneratif hastalıklardan en yaygın olanları ise şu şekilde sıralanabilir:
- Alzheimer hastalığı
- Frontotemporal demans hastalığı
- Progresif afazi sendromu
- Parkinson
- Hidrosefali
Bu tür hastalıkların her biri ilerlediğinde kişinin yaşam kalitesini düşürür. Bu nedenle bilişsel rehabilitasyon yöntemiyle tedavi süreci gerçekleştirilmelidir. Aksi takdirde yüz tanıma güçlüğü, tanıdıklarını hatırlamada zorlanma, bellek bozuklukları gibi sorunlar ciddi boyutlara uzanabilir. Bilişsel rehabilitasyon ve TMS ile bu tür sorunların azalması sağlanır. Duygu, düşünce ve davranış sisteminin sağlığının korunması açısından bilişsel rehabilitasyon oldukça etkindir bir programdır ve uygulanması uzmanlar tarafından şiddetle tavsiye edilir.
Bilişsel Rehabilitasyon Süreci Nasıldır?
Transkraniyal manyetik stimülasyon olarak adlandırılan yöntemlerle beynin hızlandırılması ya da gereğinden hızlı olan tarafların yavaşlatılması sağlanır. Uygulama sürecinde kişinin beynine bir manyetik alan sistemi verilir ve benin onarması işlemi hızlandırılır. Ortalama 50 dakika süren bilişsel rehabilitasyon süreci, bir terapist ile beraber gerçekleştirilir.
Birey bir bilgisayar başına geçer ve gerçek hayatın simüle edildiği oyunları oynar. Bu sayede nerede hata yaptığını, nerede eksik olduğunu, hangi stratejileri kullanması gerektiğini düşünürken bilişsel işlevlerini düzenli olarak çalıştırır. Bilgisayar karşısında yapılan bu egzersizler sayesinde beynin sorunlu bölgelerindeki nöronlar çalıştırılır ve düzenli olarak çalışan bu bölgelerdeki iyileşme hızlandırılır.
Bilişsel Rehabilitasyonun Faydaları
Bilişsel rehabilitasyon, beyin hasarı veya bilişsel işlev kaybı yaşayan bireyler için kapsamlı faydalar sunan bir tedavi yöntemidir. Bu süreç, hastaların hafıza, dikkat, problem çözme, dil ve yürütücü beceriler gibi günlük yaşamda hayati önem taşıyan bilişsel işlevlerini yeniden kazanmasına yardımcı olur. Öncelikle, hafıza sorunları yaşayan bireylerde, kısa ve uzun süreli hafızanın güçlendirilmesi sağlanır. Özellikle inme veya beyin travması sonrası hafıza kaybı yaşayan hastalar, bu rehabilitasyon sayesinde günlük yaşamlarında karşılaştıkları zorluklarla daha iyi başa çıkabilir.
Dikkat ve konsantrasyon sorunları olan hastalar için bilişsel rehabilitasyon, dikkat süresini artırmaya ve odaklanma yeteneğini geliştirmeye yönelik egzersizler sunar. Bu, kişinin iş yerinde veya günlük hayatında daha verimli olmasını sağlar. Problem çözme ve karar verme gibi yürütücü fonksiyonların geliştirilmesi, bireylerin mantıksal düşünme, plan yapma ve karmaşık görevleri tamamlama becerilerini güçlendirir. Bu, iş hayatında veya sosyal yaşamda daha etkin ve bağımsız olmalarına olanak tanır.
Ayrıca, dil ve iletişim becerilerinin geliştirilmesi, konuşma güçlüğü çeken ya da dil fonksiyonlarında kayıp yaşayan hastaların daha iyi iletişim kurmalarına yardımcı olur. Bu durum, sosyal ilişkilerin güçlenmesine ve kişinin toplumsal hayata katılımının artmasına katkı sağlar. Bunun yanında, bilişsel rehabilitasyon, hastalara bilişsel zorluklarla başa çıkmak için stratejiler öğretir. Örneğin, dikkat eksikliği veya hafıza kaybı olan bir birey, bu terapilerle günlük rutinlerinde hafızalarını güçlendirecek yöntemler öğrenebilir.
Bir diğer önemli fayda ise, yaşam kalitesinin artmasıdır. Bilişsel rehabilitasyon, hastaların kendi ihtiyaçlarını daha bağımsız bir şekilde karşılamalarına, daha iyi sosyal ilişkiler kurmalarına ve günlük işlevselliklerini geri kazanmalarına yardımcı olur. Ayrıca, bilişsel rehabilitasyon, beyin hasarından sonra oluşabilecek depresyon ve anksiyete gibi psikolojik etkilerin azalmasına da katkıda bulunabilir. Bu sayede, hastalar sadece bilişsel olarak değil, duygusal olarak da iyileşme kaydedebilirler.
Sonuç olarak, bilişsel rehabilitasyon, bireylerin sadece bilişsel işlevlerini geri kazanmalarına değil, aynı zamanda yaşam kalitelerini iyileştirerek daha bağımsız ve aktif bir hayat sürmelerine olanak tanıyan kapsamlı bir tedavi sürecidir. Bu tedavi, hem hastaların kendilerine olan güvenini artırır hem de topluma daha iyi uyum sağlamalarına yardımcı olur.