Bayılma, aynı zamanda senkop olarak da adlandırılır, beyne gitmekte olan kan akışının azalması ile meydana gelen ani kısa bir bilinç ve duruş kaybıdır. Pek çok farklı durum bayılmaya yol açabilir. Bu durumlar, düzenli olmayan kalp atışları, nöbetler, düşük kan şekeri, anemi (sağlıklı oksijen taşıyan hücrelerin eksikliği) gibi kalp problemlerini ve sinir sisteminin kan basıncını düzenlemesiyle ilgili problemleri içerir. Bazı bayılma türleri ailelerde görülmektedir.
Bayılma belirli bir tıbbi durumu gösterebilirken, bazen sağlıklı bir bireyde de meydana gelebilir. Bayılma, bayıldıklarında düşme nedeniyle ciddi şekilde yaralanabilecek yaşlılar için özel bir sorundur. Çoğu durumda, bayılan kişi sadece birkaç dakika içinde tam bilincine kavuşur.
Senkop (bayılma) sık görülen bir sorundur ve acil servise başvuruların %3'ünü ve hastaneye başvuruların %6'sını oluşturur. Bayılma, sağlıklı insanlarda da meydana gelebilmektedir. İnsanlar zaman zaman baygınlık hissi, başı dönmesi (presenkop) veya bilinç kaybı yaşayabilir.
Kişi anksiyete, korkma, ağrı, yüksek duygusal sıkıntı, açlık ya da alkol, madde kullanımı sebebiyle basit bir bayılma nöbeti yaşayabilir. Basit bayılma geçiren birçok bireyin altta oluşan kalp ya da nörolojik bir problemi bulunmamaktadır.
Bayılma Neden Olur?
Bayılmanın çeşitli nedenleri olabilir. Vazovagal atak veya nöral aracılı senkop olarak da adlandırılan basit bir bölüm, en yaygın bayılma nöbeti türüdür. Çocuklarda ve genç erişkinlerde en yaygın olanıdır. Vazovagal atak, kan basıncının azalması, beyne gitmekte olan dolaşımın azalması ve bilinç kaybı yaşanması sebebiyle yaşanır.
Bazı kişiler, bilhassa yatarken ya da otururken ayakta durma pozisyonuna aniden geçtikleri zaman, bedenlerinin kan basıncını düzene sokma biçiminde bir problem yaşayabilir. Bu durum postural hipotansiyon olarak tanımlanır ve senkopa yol açacak kadar ağır olabilir. Bu tarz bayılmalar, yaşlı kişilerde, yakın zamanda uzun dönemli bir hastalık geçiren bireylerde ve zayıf kas tonusuna sahip bireylerde daha yaygın görülür. Bunların yanında bayılmaya yol açan etkenler şu şekildedir;
Otonom sinir sistemi hastalıkları: Otonom sinir sistemi, kalbin atıyor olması, kan damarlarının darlık seviyesi ve soluk alma gibi istem dışı yaşamsal işlevleri kontrol etmekte olan sinir sisteminin bir parçasıdır. Otonom sinir sistemi problemleri içinde akut veya subakut disotonomi, kronik gangliyon sonrası otonomik yetmezlik ve kronik ganglionik öncesi otonomik yetmezlik bulunur. Kişi bu problemlerden birine sahipse, erektil disfonksiyon (ereksiyon olamama veya ereksiyonu sürdürememe), mesane ve bağırsak kontrolünün kaybı, göz bebeklerinin olağan reflekslerin kaybı veya terlemede azalma gibi başka semptomların olması muhtemeldir.
İlaç kullanımı: Kan damarlarına etkide bulunan bazı hipertansiyon ilaçları bayılma olasılığını daha fazla yükseltebilir. Bununla birlikte, vücuttaki kan oranını ve bundan dolayı kan basıncını etkileyebileyen başka bir durum susuzluktur, bayılma olasılığı daha yüksek olabilir.
Beyne giden kan akışına engel olan kalp ya da kan damarı sorunları: Bunlar arasında kalp bloğu (kalp kasını kontrol eden elektriksel dürtülerle ilgili bir problem), sinüs düğümüyle ilgili sorunlar (kalbinizin atmasına katkı sağlayan olan özel bir alan), kalp aritmisi (düzenli olmayan kalp ritmi), kalpte bir kan pıhtısı olabilir. Akciğerler, normal olmayacak derecede daralmış aort kalp kapağı veya kalbin yapısıyla ilgili diğer bazı problemler de bayılma olasılığını arttırabilir.
Belirli sinirlerde olağandışı uyarı kalıplarına neden olabilen durumlar: İdrar sırasında veya sonrasında bayılma, ağza giden belirli bir sinirde iltihaplanma ve ağrı nedeniyle bayılma, öksürük senkopu ve esneme senkopu (boyun ve kolların gerilmesiyle oluşan bayılma) gibi durumlar da bayılma riskini çoğaltabilir.
Hiperventilasyon: Yoğun bir şekilde endişeli veya panik hali ve çok ani soluk alıp verme, hiperventilasyondan (yoğun oksijen almak ve çok fazla karbondioksitten çok hızlı kurtulmak) dolayı baygınlık hissedilebilir.
Bayılma Belirtileri Nelerdir?
Bayılma (senkop), beyne yeterli miktarda kan ve oksijen gitmemesi nedeniyle kişinin kısa süreli bilinç kaybı yaşamasıdır. Genellikle birkaç saniye ile birkaç dakika arasında sürebilir ve kişi hızla kendine gelebilir. Bayılma, altında yatan çeşitli nedenlere bağlı olarak ortaya çıkabilir ve bazı belirtiler bayılmadan önce kişide kendini gösterebilir. İşte bayılma belirtileri:
1. Baş Dönmesi:
Bayılmadan önce en yaygın belirtilerden biri baş dönmesidir. Kişi, ani bir şekilde başının döndüğünü, dengede durmakta zorlandığını hissedebilir.
2. Görme Bozuklukları:
Bayılma öncesinde görme bulanıklaşabilir, görme alanı daralabilir veya kişi geçici olarak tamamen görme kaybı (kara görme) yaşayabilir. Gözlerde ışık çakmaları ya da kararma hissi de olabilir.
3. Kulak Çınlaması:
Bayılma belirtilerinden biri de kulaklarda çınlama, uğultu veya tıkanma hissidir. Bu durum, kişinin duyusal algılarında bir bozulma olduğunu gösterebilir.
4. Mide Bulantısı:
Kişi bayılmadan önce mide bulantısı hissedebilir. Bulantı, mide rahatsızlığı veya aşırı sıcak basması ile birlikte gelebilir.
5. Terleme:
Bayılma öncesinde soğuk terleme yaygın bir belirtidir. Kişinin cildi nemlenir ve soğur, bazen yüz soluklaşabilir.
6. Zayıflık ve Halsizlik:
Kişi kendini aşırı derecede halsiz ve güçsüz hissedebilir. Ayakta durmakta zorlanabilir ve bacaklarında bir boşluk hissi oluşabilir.
7. Kalp Atışında Değişiklik:
Kalp atışında hızlanma (taşikardi) veya yavaşlama (bradikardi) gibi anormal ritimler hissedilebilir. Bu değişiklikler, bayılmaya yol açabilecek tansiyon düşüklüğüne işaret edebilir.
8. Solgunluk:
Kişinin yüzü aniden soluklaşabilir ve cildi normalden daha beyaz bir renk alabilir. Solgunluk, beyne yeterince kan gitmediğinin bir işareti olabilir.
9. Zihinsel Karışıklık:
Bayılma öncesinde kişi kafası karışmış hissedebilir, net düşünemeyebilir veya ne olduğunu tam anlamayabilir.
10. Hızlı ve Yüzeysel Nefes Alma:
Bayılmadan önce nefes alıp verme hızlanabilir ve derin nefes alamama hissi oluşabilir. Bu durum, oksijen eksikliğine bağlı olarak kişinin kendini daha kötü hissetmesine neden olabilir.
11. Sıcaklık Hissi veya Üşüme:
Kişi bayılma öncesinde ani bir sıcaklık dalgası ya da titreme hissi yaşayabilir. Bu hisler, vücudun bayılma tepkisi olarak gelişir.
12. Kasların Gevşemesi:
Bayılma sırasında kaslar gevşer ve kişinin vücudu istemsiz bir şekilde düşebilir. Kişi aniden yere yığılabilir ya da oturuyorsa yavaşça kayarak devrilebilir.
13. Kısa Süreli Bilinç Kaybı:
Bayılmanın en belirgin belirtisi, kısa süreli bilinç kaybıdır. Kişi genellikle birkaç saniye içinde bilincini yeniden kazanır ve olayın farkına varabilir.
Bayılma, çoğunlukla geçici bir durum olsa da altında ciddi sağlık sorunları olabileceği için sık tekrarlandığında bir doktora başvurmak önemlidir
Bayılma Nasıl Tedavi Edilir?
Bayılmanın (senkop) tedavisi, bayılmaya neden olan altta yatan duruma bağlı olarak değişir. Çoğu durumda bayılma kısa sürede geçer ve ciddi bir sağlık sorunu olmayabilir, ancak sık tekrarlayan bayılmalar veya bayılma sırasında ortaya çıkan komplikasyonlar daha ciddi sağlık problemlerine işaret edebilir. Bayılmayı tedavi etmek için aşağıdaki adımlar ve yöntemler uygulanabilir:
1. Bayılma Anında İlk Yardım:
Bayılan bir kişiye hemen müdahale etmek, durumu kontrol altına almak için çok önemlidir. İşte ilk yardım adımları:
Kişiyi Yatırın veya Güvenli Bir Yere Oturtun: Bayılan kişiyi sırt üstü yatırmak ve bacaklarını yaklaşık 30 santimetre yukarı kaldırmak, beyne daha fazla kan akışı sağlayarak kişinin daha hızlı iyileşmesine yardımcı olabilir. Eğer kişi oturuyorsa, başını dizlerinin arasına eğmesi sağlanabilir.
Sıkı Giysileri Gevşetin: Kişinin boynundaki ya da belindeki sıkı giysiler gevşetilmelidir. Kravat, kemer veya dar kıyafetler gevşetilerek kan akışı kolaylaştırılmalıdır.
Havalandırma Sağlayın: Oksijen yetersizliği bayılmaya yol açabileceğinden, kişinin bulunduğu ortamın iyi havalandırıldığından emin olun. Kişiye taze hava sağlamak için camları açın veya bir vantilatör kullanın.
Yavaşça Uyandırmaya Çalışın: Kişiyi uykulu bir durumda bırakmamak için yavaşça uyandırmaya çalışın. Kişi bilincini kazandıktan sonra birkaç dakika oturmasına veya yatmasına izin verin.
Su Verin: Bayılma sonrası kişi kendine geldiğinde, su verilebilir. Ancak baygınlık süresince kişiye su içirmeye çalışılmamalıdır.
2. Bayılmanın Nedenlerini Belirleme:
Bayılma genellikle geçici bir durum olsa da tekrarlayan bayılma ataklarının altında yatan nedenler araştırılmalıdır. Doktor tarafından yapılacak değerlendirme sonucunda şu yöntemler kullanılabilir:
Kan Basıncı ve Şeker Seviyesi Kontrolü: Düşük kan basıncı (hipotansiyon) veya kan şekerinin düşmesi (hipoglisemi), bayılmanın yaygın nedenleri arasındadır. Bu tür durumlar tespit edilirse, kişiye uygun tedavi uygulanır.
Kalp ve Dolaşım Sistemi Testleri: EKG (elektrokardiyogram), Holter monitörü ve eko gibi kalp testleri, bayılmanın kalp ritim bozuklukları, kalp kapakçığı sorunları veya diğer kardiyak problemlerden kaynaklanıp kaynaklanmadığını belirlemeye yardımcı olabilir.
Nörolojik Değerlendirme: Nörolojik testler, bayılmanın beyinde meydana gelen nörolojik sorunlardan (epilepsi, felç riski vb.) kaynaklanıp kaynaklanmadığını kontrol eder.
Kan Testleri: Kansızlık (anemi) veya elektrolit dengesizlikleri gibi durumları tespit etmek için kan testleri yapılabilir.
3. Altta Yatan Duruma Yönelik Tedavi:
Eğer bayılmaya neden olan altta yatan bir sağlık durumu tespit edilirse, tedavi bu duruma yönelik olarak planlanır:
Kalp İlaçları: Eğer bayılma kalp ritim bozukluklarından kaynaklanıyorsa, antiaritmik ilaçlar kullanılabilir. Ayrıca düşük tansiyon sorunları olan kişilere tansiyonu dengeleyici ilaçlar verilebilir.
Glukoz veya Gıda Takviyeleri: Bayılma, kan şekeri düşüklüğünden kaynaklanıyorsa, kan şekeri seviyelerini dengelemek için glukoz verilmesi veya düzenli öğünlerle kan şekerinin kontrol edilmesi gerekebilir.
Vazovagal Senkop Tedavisi: Eğer bayılma, vücut pozisyonu ya da ani stres, korku gibi durumlar nedeniyle ortaya çıkan vazovagal senkop sonucu gerçekleşiyorsa, kişiye stres yönetimi teknikleri öğretilir ve bazı durumlarda beta bloker gibi ilaçlar verilebilir.
Anemi Tedavisi: Kansızlığa bağlı bayılmalarda, demir takviyeleri ve kansızlığı gidermeye yönelik ilaçlar reçete edilebilir.
4. Yaşam Tarzı Değişiklikleri:
Bazı bayılma vakaları, yaşam tarzı değişiklikleri ile kontrol altına alınabilir:
Bol Su İçmek: Dehidrasyon (susuz kalma), kan hacmini azaltarak bayılmaya neden olabilir. Bu nedenle yeterince su içmek önemlidir.
Düzenli Beslenmek: Kan şekeri dengesizliğinden kaynaklanan bayılmayı önlemek için düzenli ve dengeli beslenmek önerilir. Özellikle uzun süre aç kalmaktan kaçınmak önemlidir.
Dik Pozisyonlarda Dikkatli Olmak: Özellikle uzun süre ayakta durduktan sonra veya ani pozisyon değişikliklerinde bayılma riski artabilir. Yavaş hareket etmek ve ani pozisyon değişikliklerinden kaçınmak önerilir.
Tetikleyicilerden Kaçınmak: Bazı kişilerde stres, korku veya aşırı sıcak gibi tetikleyiciler bayılmaya neden olabilir. Bu durumların farkında olmak ve mümkün olduğunca bu tür tetikleyicilerden kaçınmak önemlidir.
5. Psikolojik Destek:
Bayılmalar, bazen stres, kaygı veya panik atak gibi psikolojik nedenlerden kaynaklanabilir. Bu tür durumlarda psikoterapi, stres yönetimi ve gevşeme teknikleri gibi yöntemler etkili olabilir.
6. Uzun Vadeli Tedavi:
Tekrarlayan bayılma atakları olan kişilerde doktorlar, uzun vadeli izleme ve tedavi planları yapabilirler. Düzenli takipler ve gerektiğinde kullanılan ilaçlar, bayılmanın önlenmesine yardımcı olabilir.
Bayılma çoğu zaman kısa süreli ve zararsız olabilir, ancak sık tekrarlıyorsa veya bayılma sırasında düşme ve yaralanma gibi riskler ortaya çıkıyorsa bir doktora başvurmak gerekir. Tedavi, altta yatan nedeni belirlemek ve bu duruma yönelik uygun adımları atmak üzerine odaklanır.