Anafilaksi, yaşamı tehdit eden ve acil tıbbi müdahaleyi gerektiren sistemik bir alerjik reaksiyondur. Alerjik reaksiyonların en tehlikeli formudur. Vücudun alerjen maddelere maruz kalması sonucunda anafilaktik reaksiyon görülebilir. Çocuklarda ve yetişkinlerde farklı etkenler bu duruma neden olabilirken, genellikle arı sokması, besinler ve ilaçlar bu duruma yol açabilir. Yaşın ilerlemesine bağlı olarak bu duruma neden olan besinlerde farklılaşma görülebilir.
Alerjen maddelere maruz kalınması durumunda kısa bir süre içinde bağışıklık sistemi tarafından salgılanan kimyasallar kana karışarak kişinin şoka girmesine neden olur. Vücudun bütün bölümlerini etkisi altına alabilen bir durumdur. Kişide farklı reaksiyonlar görülebilir. Nabız düşebilir ve nefes almada güçlük yaşanabilir. Acil olarak yapılan müdahale hastanın yaşamsal fonksiyonlarının düzelmesini ve hayatta kalmasını sağlar.
Anafilaksi Belirtileri Nelerdir?
Vücut tarafından verilen tepkimeler yani anafilaktik reaksiyonlar genellikle alerjen bir maddeye maruz kalınmasının ardından kısa bir süre içinde ortaya çıkar. Bazı vakalarda bu durum iki saate kadar uzayabilirken, saniyeler içinde de gerçekleşebilir.
Ayrıca sıklıkla görülen belirtiler arasında kişinin cildinde ani değişiklikler yaşanması ve bir anda ortaya çıkabilen baş dönmesi durumları bulunmaktadır.
Bunların yanı sıra vakalarda genellikle karşılaşılan ve ortaya çıkan Anafilaksi belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
- Deride kızarıklık, kaşıntı
- Cildin solun görünümü ve döküntü
- Burun akıntısı ve hapşırma
- Nefes almada zorlanma ve göğüste daralma
- Öksürük ve morarma
- Nabızda azalma
- Ani düşen tansiyon
- Halsizlik ve baş dönmesi
- Bayılma ve şoka girme
- Dil ve boğazın şişmesi
- Yutmada zorlanma
- Mide problemleri ve kramplar
- Bulantı ve kusma
- İshal
Çok hızlı müdahale edilmesi gereken bir durumdur. Bu nedenle hastanın aile bireylerinin ve yakın çevresinin de bu hastalık hakkında ve yapılması gereken müdahale hakkında bilgi sahibi olması önemlidir.
Anafilaksinin Nedenleri Nelerdir?
Bağışıklık sisteminin görevi, vücudu dışarıdan gelebilecek herhangi bir etkene karşı antikor üretmektir. Bu durum vücudun bakteri ve virüslere karşı korunmasını sağlar. Ancak bazı kişilerin bağışıklık sistemleri alerjik reaksiyonlar yol açmayan maddelere de çok fazla tepki verebilir.
Alerji belirtileri çoğunlukla yaşamı tehlikeye sokacak derecede vücuda zarar vermez. Ancak bazı durumlarda ağır ve şiddetli olarak yaşanan alerjik tepkimeler anafilaksinin nedenleri arasında yer alabilir.
Çocuklarda en çok bilinen tetikleyici etkenler arasında; arı sokması, süt, yumurta, fıstık, kabuklu deniz ürünleri, kuru yemişler ve ceviz gibi besinler bulunur.
Yetişkinlerde ise bu durum tetikleyici besinlerin yanında, antibiyotik kullanımı, aspirin ve ilaç kullanımı, farklı ağrı kesiciler ve bazı görüntüleme tekniklerinde tercih edilen intravenöz kontrast maddesi bulunduran bazı ilaçlar, arı sokması ya da farklı böcek türlerinin sokması, örümcek zehirlenmesi ve özellikle lateks yer alır.
Nadir olarak bilinen nedenler arasında birtakım egzersizler ve aşırı fiziksel aktivite de bu durumun gelişmesine yol açabilir.
Egzersiz öncesi bazı besinleri tüketilmesi veya nemli ya da soğuk havalarda egzersiz yapılmasından kaynaklı bu durum gelişebilir. Bu nedenle egzersiz sırasında alınması gereken önlemler konusunda bir uzmandan destek alınmalıdır.
Tepkimelerin neden kaynaklandığı bilinmediği zamanlarda birtakım testlerle hangi maddenin bu duruma yol açtığı tanımlanabilir. Ancak bazı hastalarda bu durumun nedeni belirlenemez.
Geçmişte bu durumun yaşanması ve alerjik reaksiyona neden olan maddeye tekrardan maruz kalınması sonucunda anafilaktik reaksiyon riski ortaya çıkmaktadır. Ayrıca kişide astım veya önceden var olan alerjiler problemin gelişme ihtimalini artırabilir.
Anafilaksi Nasıl Önlenir?
Anafilaktik tepkiyi önlemenin en önemli yollarından biri alerjik reaksiyona yol açan maddelerden uzak durmaktır. Kişiler korunma yolları olarak hangi ilaçlara ya da maddelere karşı alerjini olduğunu belirten bir tıbbi uyarı, kolye ya da bilezik takabilir.
Kişiler yanlarında acil durum kiti taşımalı ve içerisinde reçeteli ilaçların olması önemlidir. Kitin içinde olması gerekenler doktor tarafından öğrenilmelidir. Mevcutta bulunan epinefrin yani adrenalin oto-enjektörünün son kullanma tarihinin de kontrol edilmesi hayati önem taşır.
Alerjiye neden olan böceklerden uzak durulmalıdır. Çimlerde veya toprakta herhangi bir korunma olmadan veya çıplak ayakla durulmalı ve yürünmemelidir. Kişi uzun kıyafetler tercih etmelidir.
Besin alerjisi durumlarında tüketilecek olan besinin etiketleri kontrol edilmelidir. Geçmiş dönemde alerjiye yol açan besinlerden uzak durulmalıdır. Ayrıca dışarıda tüketilecek olan hazır gıdaların nasıl hazırlandığı öğrenilmeli ve herhangi bir alerjiye neden olabilecek maddenin bulunması durumunda tüketilmemelidir.
Anafilaksi Teşhisi Nasıl Konulur?
Anafilaksi teşhisi, belirtilere ve klinik bulgulara göre belirlenmektedir. Doktor tarafından hastaya bazı sorular sorulmaktadır. Bu sorular herhangi bir alerjen madde veya besin alınıp alınmadığı, böcek veya arı sokması durumları olup olmadığıdır. Bunların yanında farklı sorular sorularak bu duruma tanı konulabilir.
Herhangi bir tetkik veya teste gerek duyulmaz. Anafilaktik şok durumlarında yaşanan ölümler, çoğunlukla alerjene maruz kalınması sonrasında yaklaşık 1 ila 2 saat içinde gerçekleşebilir. Bu nedenle erken teşhis edilmesi ve olay anında erken müdahale edilmesi hayati önem taşır.
Kişinin tıbbi öyküsü öğrenilir ve durumu tetikleyebilecek maddelere maruz kalınıp kalınmadığı araştırılır. Müdahale sonrası birtakım tetkikler aracılığıyla durum belirlenir ve teşhis edilir.
Anafilaksi Tedavisi Nasıl Yapılır?
Alerjik tepkimeler çok hızlı ilerleyebileceğinden kişi şok geçirebilir ve bayılabilir. Bu nedenle acil olarak tıbbi müdahale gerekir. Bu gibi durumlarda tedavi planlaması olarak öncelik kişinin nabzını artırmak ve nefes almasını sağlamaktır.
Anafilaksi tedavisi, temelde adrenalin enjeksiyonu ile yapılmaktadır. Bu enjeksiyonun dozu doktor tarafından belirlenir. Kişinin yaşına ve kilosuna bağlı olarak hesaplanabilir. Genellikle tercih edilen bu yöntem riskli durumların yaşanmasını önler ve durumu kontrol alınmasına katkı sağlar.
Bazı vakalarda aralıklı enjeksiyon gerekebileceğinden hekim kontrolünde yapılması önemlidir. Kişinin ailesinin ve çevresinin bu gibi durumlarda tecrübeli, bilgili ve çok hızlı olması hastanın hayatı açısından önemlidir.
Hayati risk oluşturabilecek belirtiler erken dönemlerde öğrenilmeli ve müdahalenin nasıl yapıldığı bilinmelidir. Bu gibi durumların olabileceğinden şüphelenmeniz halinde vakit kaybetmeden alerji ve immünoloji uzmanı doktorlardan yardım alınması önemlidir.