Amnezi, bir tür hafıza kaybı olarak bilinmektedir. Hafızada depolanan gerçekler, bilgiler ve deneyimler dahil olmak üzere anıların kaybolmasını ve unutulmasını ifade etmektedir. Nadir olarak görülse de kalıcı olabilen bir durumdur. Çoğunlukla travmalar veya farklı beyin hastalıkları sonucu ortaya çıkabilir. Kişi, geçmişe dönük bilgileri unutabilir, yeni bir anı oluşturmada veya yeni bir bilgi öğrenmekte zorlanabilir.
Bu tür ciddi hafıza kayıpları için özel bir tedavi yöntemi yoktur. Ancak bu durumun altında farklı bir neden varsa altta yatan nedenlere yönelik tedavi uygulamaları yapılabilir. Hafızayı güçlendirmek için bazı ipuçları ve teknikler kişilere öğretilerek bu durumla başa çıkmaları sağlanabilir.
Amnezi Türleri Nelerdir?
Kişinin uzak veya yakın geçişti yaşadığı olayları ve deneyimleri hatırlayamaması olarak da bilinen bu durumun pek çok alt türü bulunmaktadır. Amnezi türleri birkaç farklı başlık altında sınıflandırılmıştır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:
Retrograd Amnezi
Geçmişe dönük bir hafıza kaybıdır. Bu duruma neden olan olaydan önceki bilgiler unutulur. Çoğunlukla yakın bir süre önce olan anıları etkilerken, yıllar öncesine ait olan bilgileri etkilemez.
Anterograd Amnezi
Bu tür, geçmişe yönelik hafıza kaybından daha yaygın görülmektedir. Kişi yeni bilgileri oluşturabilme ve hatırlama yeteneğini kaybetmiştir. Hafıza kaybına yol açan olaydan önceki bilgiler hatırlanabilir.
Geçici Global Amnezi (TGA)
Bu türe hangi durumun neden olduğu tam olarak bilinmemektedir. Geçici bir hafıza kaybı olarak görülür. Ani olarak görülen ve ataklar halinde beliren kısa süreli bir hafıza kaybıdır.
Ataklar sırasında, son yaşanan olay ve bilgiler kişi tarafından hatırlanamaz. Hasta kim olduğunu bilir ve yakınlarını tanır. Gün içerisinde bu durum etkisini kaybeder. Düzelmeye başladığı sırada birey, atak sırasında yaşanılan olayları hatırlayabilir.
Çocukluk Amnezisi
Yetişkin kişiler, çocukluk dönemlerine dair yaşanılan anıları ve olayları hatırlamakta zorlanır. Bu durumun altında yatan neden çocukluk çağında yaşanan bazı gelişimsel problemler olabilir.
Travmatik Amnezi
Beyin bölgesinin hasar alması ve kafa bölgesine alınan darbeler sonucu ortaya çıkabilen travma durumudur. Trafik kazası gibi ağır travmalar sonucu bazı kişilerde meydana gelebilir. Bu bireylerde hafıza kaybının yanı sıra bilinç kaybı ya da koma gibi durumlar da görülebilir. Travmatik tür çoğu zaman geçici olarak görülse de bu durumun ne kadar süre devam edeceği travmanın şiddetine ve ciddiyete bağlı olarak farklılık gösterebilir.
Amnezi Neden Olur?
Beyinde gelişen bir hastalık ya da travmatik olaylar, hafıza ile ilgili fonksiyonların olumsuz yönde etkilenmesine neden olur. Hatırlama ve hafıza ile ilgili işlevler, beynin pek çok kısmı ile bağlantılı olan fonksiyonlardır.
Bunların yanında bazı olası amnezi nedenleri şu şekilde sıralanabilir:
- Ensefalit ya da beyin iltihabı
- Beyne giden oksijenin yeterli olmaması
- Kullanılan bazı ilaçlar
- Beynin hafızayı kontrol eden bölgelerinde tümör varlığı
- Alzheimer hastalığı ve benzeri farklı hastalıklar
- Nöbetler
- İnme
Bunların yanı sıra birtakım psikolojik travmalar ve duygusal olaylar sonucunda da kişide hafıza kaybı durumu görülebilir. Yaşanılan olayların şiddeti bu durumun gelişiminde etkilidir. İstismar, savaş, doğal afet, ölüm gibi durumlarla yakından ilişkili olan veya durumun içinde olan kişilerde görülebilir.
Amnezi Belirtileri Nelerdir?
Hafıza kaybı gelişimi ile beraber bireylerde meydana gelebilecek iki temel belirti ve özellik bulunmaktadır. Bunlar;
- Yeni bilgilerin öğrenilmesinde sorun yaşama
- Geçmişte yaşanan olayları ve önceden bilinen bilgileri hatırlamada güçlük yaşanması
Bu duruma eşlik eden ve beraberinde ortaya çıkan farklı pek çok semptom ve bulgu yer alabilir. Amnezi belirtileri bir nedene bağlı olarak ortaya çıksa da genellikle görülen semptomlar şu şekildedir:
Bilinç bulanıklığı
- Kafa karışıklığı
- Tanıdık yüzleri veya yerleri tanıyamama
- Gerçek olmayan anıları hatırlamak ya da anılardaki zaman ve mekan kavramlarının gerçek dışı olması
- Uyum bozukluğu ve titreme
Amnezi Teşhisi
Belirtilerin yaşanması durumunda vakit kaybetmeden bir nöroloji uzmanına gidilmesi gerekmektedir. Doktor, kişinin tıbbi geçmişi hakkında ve yaşadığı belirtileri öğrenmek için sorular sorarak detaylı bilgi almaya çalışır. Daha sonra fiziki muayene ile kişinin reflekslerini, denge ve duyusal fonksiyonlarını kontrol eder.
Geçmişe dönük bilgi ve anıların ne kadar hatırlandığını ve yeni bilgilerin ne kadar öğrenildiğini gözlemlemek adına birtakım testler isteyebilir. Ayrıca beyin içerisinde olası bir problemi tespit edebilmek için bazı görüntüleme teknikleri de isteyebilir.
Amnezi teşhisi ve tanı konulması bakımından etkili olan test ve teknikler şu şekildedir:
- Beyin hasarını ya da beyinde olası sorunları belirlemek için yapılan MRI veya BT taraması
- Enfeksiyon, beslenme eksiklikleri ya da farklı sorunları kontrol etmek için kan testleri
- Nöbet aktivitesinin varlığını kontrol etmek için bir elektroensefalogram (EEG)
Amnezi Tedavisi Nasıldır?
Amnezi tedavisi için yapılabilecek özel bir tedavi yöntemi ya da bu duruma yönelik bir ilaç tedavisi bulunmamaktadır. Genellikle hafıza kaybının ortaya çıkmasına neden olan durumların belirlenmesi ve altta yatan sorun üzerine tedavi planlaması yapılır. Bazı durumlarda tedaviye gerek kalmadan kendi kendine düzelme gösterebilirken, fiziksel ya da zihinsel nedenlerde bazı tedavi uygulamaları ve terapiler gerekebilir.
Altta yatan nedenin enfeksiyondan kaynaklı olduğu tespit edildiğinde kişiye enfeksiyon tedavisi uygulanır ve durumun ilerlemesinin önüne geçilmeye çalışılır. Demansın neden olduğu durumlar genellikle tedavi edilemese de kişinin öğrenme ve hatırlama yeteneklerini destekleyen bazı ilaçlar uzman tarafından reçete edilebilir.
Hafıza kaybının kalıcı olduğu zamanlarda, ergoterapi uygulamalarıyla hafızayı iyileştirmeye yönelik çalışmalar yapılır. Mevcut hafızaya yeni bilgiler öğretilmeye çalışılarak, günlük yaşamda sorun oluşturmayacak seviyelere getirilmesi hedeflenir.
Amnezi Nasıl Önlenir?
Beyin hasarına karşı alınabilecek önlemler ve tavsiyeler bulunmaktadır. Kişinin yaşam tarzında gideceği bazı değişiklikler, ileride ortaya çıkabilecek ciddi durumların önüne geçmeye fayda sağlar.
Alınabilecek önlemler ise şu şekildedir:
- Aşırı alkol tüketiminden kaçınmalı
- Motosiklet gibi araçların kullanımı sırasında koruyucu kasklar takılmalı
- Araç kullanımı sırasında emniyet kemeri takılmalı
- Herhangi bir enfeksiyon hastalığında tedavi erken yapılmalı
- Fiziksel aktivitelerde bulunmalı, sağlıklı beslenmeli
- Şiddetli baş ağrıları ve vücutta uyuşukluk durumlarında doktor kontrolü sağlanmalı