Otoimmün hastalıklar, bağışıklık sisteminin fazla çalışması durumlarında vücuda zarar vermesi ile birlikte ortaya çıkan hastalıklara denir. Bağışıklık sistemi, vücudu bakteri, virüs ve dış etkenlere karşı korumakla görevlidir. Bu sistem vücut hücrelerini ve dokularını da düşman olarak gördüğü durumlarda bunlara karşı da mücadele eder ve savaşır. Bu durumları tetikleyen nedenler arasında ise stres ve birtakım dış etkenler bulunmaktadır.
Toplumda yaygın olarak görülen bu hastalıklar, vücudun pek çok farklı alanına etkileyebilirken bu hastalıklara neyin sebep olduğu ise kesin olarak bilinmemektedir. Bu hastalığın tedavisinde çoğunlukla bağışıklık sisteminin fazla çalışmasına neden olan etkenlerin azaltılmasına yönelik çalışmalar yapılmaktadır.
Otoimmün Hastalık Nedir?
Vücutta bulunan bağışıklık sistemi, bireyi içeriden ve dışarıdan gelebilecek tehlikelere karşı korumaktadır. Ancak bağışıklık sistemi çok fazla çalışması durumlarında vücuttaki pek çok dokuyu ve organı olumsuz ve kötü madde olarak algılayıp bunlara karşı da saldırı oluşturarak bu hastalıklara yol açmaktadır. Bu hastalıklar pek çok doku ve organları etkileyebilir.
Otoimmün Hastalıklar Neden Olur?
Bu hastalıkların neden ortaya çıktığı ve neden oluştuğu konusunda kesin bir bulgu ve açıklama bulunmamaktadır. Ancak bazı alınan hasarlar, baskılar veya enfeksiyon durumlarında bağışıklık sisteminin fazla çalışmasını sağlarken bu hastalıklara neden olabileceği düşünülmektedir.
Ayrıca bazı durumlar bu hastalıkların oluşmasına neden olmaktadır. Otoimmün hastalıklara neden olan risk faktörleri şu şekildedir:
Genetik (Kalıtımsal): Multipl Skleroz (MS) ve Lupus gibi birtakım hastalıklar genetiksel kümelenme gösterebilir. Bireyin bu hastalıklar gibi bazı hastalıkları taşıyan aile bireyinin bulunması bu hastalıklara yakalanma ihtimalini artırmaktadır.
Obezite (Kilo): Çok fazla kilosu olan kişilerde romatoid artrit ve psoriatik artrin görülme riski bulunmaktadır. Bu durumun nedeni ise, fazla kilonun eklem üzerinde olan basıncı artırması nedeni ile bağışıklık sisteminin çalışmasını artırmaya da yol açmaktadır. Bu durumlar göz önüne alındığında bu hastalıklar ve beslenme arasında bir bağlantı olduğu görülmektedir.
Sigara: Sigara kullanan kişilerde Lupus, hipertiroidizm, romatoid artrit ve Multipl Skleroz (MS) gibi hastalıkları görülme riski fazla olduğundan sigara, risk faktörleri arasında ilk sıralarda yer almaktadır.
İlaçlar: Birtakım ilaçların uzun süreli kullanımı ve tetikleyici olması da bu hastalıkların kişilerde görülme ihtimalini artırmaktadır.
Otoimmün Hastalık Belirtileri Nelerdir?
Bu hastalıkların çoğu benzer şekilde ortaya çıktığı gibi görülen semptom ve belirtiler de aynı şekilde benzerlik göstermektedir. Bu durum hastalığın teşhisi bakımından zorluk derecesini artırmaktadır.
Hastalıkların çoğunda görülen belirtiler ise; ağrılar, kızarıklık, ateş ve iltihaplanmadır. Birçok hastalığın erken belirtileri benzerlik gösterse de otoimmün hastalık belirtileri şu şekildedir:
- Halsizlik ve yorgunluk
- Kas ve eklem ağrıları
- Dikkat eksikliği ve odaklanamama
- Ellerin ve ayakların uyuşması ve karıncalanması
- Saç dökülmeleri
- Cilt problemleri (dökülme ve kızarıklık)
- Eklemlerde ve farklı dokularda şişlik
Ayrıca görülen bazı hastalıkların kendine has belirtileri olabilmektedir. Bazı hastalıklar (Tip 1 diyabet) aşırı susuzluğa, kilo kaybına ve idrara çıkmaya neden olurken farklı hastalıklar karın ağrılarına, şişkinliğe ve ishale neden olmaktadır.
Sedef hastalığı ya da romatoid artrit gibi farklı hastalıklarda oluşan semptomlar bazı dönemlerde şiddetini artırırken bazı dönemlerde ise hafif ilerlemektedir.
Otoimmün Hastalıklar ve Çeşitleri Nelerdir?
Sindirim sistemine bağlı olarak gelişebilen bu hastalıkların pek çok farklı çeşidi bulunmaktadır. Bu hastalıklar arasında en yaygın görülen hastalıklar ise şu şekildedir:
Romatoid Artrit
İltihaplı romatizma olarak da bilinen kronik bir rahatsızlıktır. Sindirim sisteminin yanlışlıkla vücuttaki dokulara ve özellikle eklem dokularına zarar vermesi ile birlikte ortaya çıkmaktadır. Bu durum bazı kişilerde cilde, göze, akciğere, kalp ve kan damarlarına zarar verebilmektedir.
İnflamatuar Bağırsak Hastalığı (IBD)
Bu hastalıkların nedeni tam olarak bilinmese de birtakım bağışıklık sistemi sorunları, genetik nedenler ve çevresel faktörler sonucunda ortaya çıktığı düşünülmektedir.
Multipl Skleroz (MS)
MS hastalığı, sinir sistemi üzerinde ciddi etkilere yol açan ve birtakım ataklarla kendini gösteren kronik bir rahatsızlıktır. Bağışıklık sistemi sinir sistemine karşı ve özellikle beyin ve omurilikte bulunan hücrelere karşı saldırdığı zamanlarda bu hastalık ortaya çıkmaktadır.
Tip 1 Diyabet
Diyabet birkaç çeşitte türde görülebilir. Tip 1 diyabette görülen durum vücutta bulunan ve doğal olan insülin üretiminin azalmasıdır. Tip 2 diyabette ve Gestasyonel diyabette görülen ise insülin etkisine karşı vücudun direnç geliştirmesidir.
Guillain Barre Sendromu
Nadir olarak görülen bir hastalıktır. Bağışıklık sisteminin sinirlere zarar vermesi sonucu ortaya çıkar. Kişilerde kas kaybı ve güçsüzlük yaşanırken, kollarda ve bacaklarda da uyuşma belirtileri görülebilir. Ayrıca felç durumuna da neden olabilen bu hastalığın kesin bir tedavisinin olmaması ile birlikte uygulanan tedavilerde yaşanılan belirtileri hafifletmeye yönelik çalışmalar yapılmaktadır.
Kronik İnflamatuar Demiyelinizan Polinöropati
Aynı şekilde bu hastalıkta da bağışıklık sisteminin sinirlere saldırı ve hasar oluşturması durumunda ortaya çıkan benzer belirtiler görülmektedir. Kol ve bacakların uyuşması ile beraber oluşan bu hastalıkta erken tanı ve tedavi ciddi önem taşımaktadır.
Sedef Hastalığı
Cilt hücrelerinin normalden daha fazla artmasına sebep olan cilt bozukluğu durumuna denir. Cilt üzerinde beyaz pul ve bazı kırmızı lekeler görülebilir. Bu lekeler zamanla büyüyebilirken genellikle kafa derisinin yüzeyinde, dirsekte, sırtta ve dizlerde görülebilir. Bu hastalık bulaşıcı değildir ve bir kişiden başka bir kişiye bulaşmaz. Bazı durumlarda aynı aile içinde olan kişilerde görülebilir.
Graves Hastalığı
Graves hastalığı, tiroid hormonunun çok fazla üretilmesine ve hipertiroidizme neden olan bağışıklık sistemi problemidir. Bu hastalıkta vücut tepkimeye girerek çok fazla tiroid hormonu salgılamakta ve metabolizmayı hızlandırmaktadır. Ayrıca nabız hareketleri hızlanarak kişinin kilo alması çok zor hale gelmektedir. Bu durum ilerleyen zamanlarda kişinin yaşantısını çok ciddi derecede etkileyerek hayati tehlikeye yol açan bir probleme dönüşebilmektedir.
Hashimoto Tiroiditi
Hashimoto Tiroiditi, tiroit bezinin enfeksiyon yani iltihaplı olarak görülen en yaygın çeşididir. Bağışıklık sisteminden kaynaklı oluşan endokrin sistem hastalığı olarak bilinmektedir.
Dışarıdan gelen etkenlere karşı üretilen antikorlar, bağışıklık sistemi ile birlikte tiroid hücrelerine saldırması sonucu bu bölgenin iltihaplanmasına ve zarar görmesine neden olmaktadır.
Myastenia Gravis
Vücuttaki iskelet kaslarının farklı seviyelerde zayıflamasına sebep veren kronik bir sinir ve kas hastalığıdır. Kaslara iletilen uyarıların gerçekleşmemesi durumundan kaynaklanmaktadır.
Vaskülit
Bağışıklık sisteminin atar damara ve toplardamarlara zarar vermesi ve iltihaplanması durumuna denir. Vaskülüt, kan damarları aracılığı ile beslenme sağlayan böbrekler, akciğer ve sinir dokularının bozulmasına neden olmaktadır.
Otoimmün Hastalıklara Hangi Doktor Bakar?
Bu hastalıkların belirtilerinden ve bulgularından şüphe eden kişiler vakit kaybetmeden bir hekime görünmeli ve muayene edilmelidir. Yaşanan semptomlara ve hastalığın türüne bağlı olarak bu hastalıklara farklı alanlar bakabilir.
Romatoloji Uzmanı: Romatolojik hastalıkları, Romatoid artrit ve Sjögren sendromu gibi birtakım eklem hastalıklarının tanısı ve tedavisini uygulayan uzman doktorlardır.
Gastroenteroloji Uzmanı: Sindirim sistemi hastalıklarına bakan bu uzmanlar, Çölyak ve Crohn gibi hastalıkları da tedavi etmektedir.
Endokrinoloji Uzmanı: Tiroid bezi ile bağlantılı Haşimato ve Graves hastalıklarına veya böbrek üstü bezi sorununu ilgilendire Addison hastalığı gibi birçok hastalıkları tedavi eden uzman doktorlardır.
Dermatoloji Uzmanı: Sedef hastalığı gibi bazı otoimmün cilt hastalıklarının tanısı ve tedavisinde görev olan uzman doktorlardır.
Otoimmün Hastalıkların Tanısı ve Tedavisi Nasıldır?
Çok fazla türü ve çeşidi bulunan bu hastalıkların her biri için farklı teşhis ve tanı yöntemi kullanılmaktadır. Hastada görülen belirtiler ve bulgular bu hastalık türüne işaret ettiğinde bu durumla ilgili birtakım tetkik ve testler yapılabilir.
Bu hastalıklar yüzde yüz iyileşme sağlayamaz. Tedavide öncelik, bağışıklık sisteminin aşırı çalışmasını kontrol altına almak ve oluşan belirtileri hafifletmektir. Bu nedenle bağışıklık sistemini baskılayacak birtakım ilaçlar doktor tarafından önerilebilir.
Hastalığa bağlı olarak ortaya çıkan organ hasarları ve fonksiyonel kayıpların tedavisi için çalışmalar ve bazı yöntemler uygulanmaktadır. Bu hastalıkların tedavi süreçleri de kendi aralarında ayrılmaktadır. Tip 1 diyabet tedavisinde insülin tercih edilebilirken Hashimoto tiroiditinde hormon düzenleyici ilaçlar kullanılabilir.
Çok geniş bir yelpazede yer alan bu hastalıkların oluşma süreçleri benzer olsa da vücutta bıraktıkları etkiler farklıdır. Hastalıkların ilerlemesini ve bu hastalıklara bağlı olarak oluşabilecek işlev kayıplarını hafifletmek ve azaltmaya yönelik erken tanı ve tedavi çok önemlidir.
Hastalık şüphesinde olan kişiler ya da belirti ve bulguları taşıdığını gören bireyler vakit kaybetmeden alanında uzman bir doktora veya hastanelere başvurarak muayene edilmeleri önerilmektedir. Bu hastalıklarda erken teşhis ve tedavi önemli olduğu için kişinin sağlığı ve yaşam kalitesi bakımından da çok büyük önem taşımaktadır.