Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Nedir?

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), son derece önemli akademik, sosyal ve psikiyatrik sorunlara yol açabilen ve olumsuz etkileri yaşam boyu sürebilen bir hastalıktır.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu’nun toplumda görülme sıklığı nedir?

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), Toplumda görülme sıklığı %5-7 gibi çok yüksek orandadır, çocuklukta başlayıp %60-70 oranında, yetişkinlikte de devam edebilen bir rahatsızlıktır.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) denildiğinde nörogelişimsel ve nörodavranışsal bir bozukluktan bahsedilebilir. DEHB’nin 3 farklı belirti grubu vardır. Bunlar dikkat eksikliği, dürtüsellik ve hiperaktivitedir. Kimi hastalarda dikkat eksikliği belirtileri aktiftir, kimilerinde hiperaktivite belirtileri gözlenir kimilerinde ise hem dürtüsellik hem de hiperaktivite belirtileri olduğu karma DEHB tipidir. DEHB de dürtüsellik ve hiperaktivitenin teşhisi dikkat eksikliğinin teşhisine göre daha kolay olabilmektedir. Dürtüsellik ve hiperaktivite birbiriyle paralel giden belirtilerdir. Dürtüsellik ve hiperaktivite belirtileri yaşla azalabilirken dikkat eksikliği zıt şekilde azalma göstermeyebilir.

DEHB Belirtileri Nelerdir?

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu DEHB’nin 3 farklı tipte belirtilerinin olduğu bilinmektedir.

DEHB’nin dikkat eksikliği tipi belirtileri;

• Odaklanmakta zorluk çekmek
• Dikkatini sürdürememek
• Göz teması kurmamak
• Aynı faaliyette uzun süre devam edememek
• Çabuk sıkılmak
• Detayları gözden kaçırmak
• Unutkanlık
• Karşısındakini dinlemekte güçlük çekmek
• Özel eşyaları ve emanetleri kaybetmek
• Basit yönergeleri akılda tutamamak
• Sık hata yapmak

DEHB’nin hiperaktivite tipi belirtileri;

• Fazla hareketlilik
• Yerinde duramamak
• Otururken bile eller ve ayakları sürekli hareket ettirmek
• Hızlı konuşmak
• Kelimeleri hatalı söylemek ve cümleleri birbirine bağlayamamak
• Dinlemekte zorluk çekmek
• Karşısındakinin sözünü kesmek

DEHB’nin dürtüsellik tipi belirtileri;

• İsteklerin hemen karşılanmasını istemek, dayatmak
• Sabırsız olmak
• Düşünmeden hareket etmek
• Aceleci davranmak
• Sıra bekleyememek
• Tepkileri kontrol edememek

DEHB Tedavisi

DEHB olan kişi eğer çocuksa çocuk-ergen psikiyatri birimi uzmanı tarafından tanı konulmalıdır, eğer yetişkin bir bireyse erişkin psikiyatri birimi uzmanı tarafından DEHB tanısı konulmalıdır. DEHB tedavisinde ilk adım psikoeğitimdir. Bu hastalık hakkında ailenin bilinçlendirilmesi, nasıl bir tedavi izleneceği ve tedavi olunmadığı durumlarda ne gibi sorunlarla karşılaşılacağı hakkında bilgi verilmesidir. DEHB tedavisinde hastanın yaşı önemlidir eğer tedavi gören kişi çocuk ve ergen ise ailenin de tedaviye katılması tedaviye olumlu katkı sağlayacak ve iyileşmenin hızını artıracaktır. Aynı zamanda ailenin dışında bulunulan sosyal ortamdaki bireylerin de tedaviye katkı sağlamaları beklenir.  DEHB tedavisi hastanın kriterlerine göre ilaç kullanımı ve terapi yöntemiyle yapılır. İlaç tedavisinde ilacın dozu uzman tarafından ayarlanmalıdır. Terapiler ise psikoterapi ve psikososyal terapidir. DEHB ilaç tedavisi ve psikoterapinin birlikte kullanımıyla da tedavi edilebilir.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu’nun nedenleri nelerdir?

DEHB, anne-babaların veya öğretmenlerin tutum hatalarından kaynaklanmaz.
DEHB genetik nedenli, nörobiyolojik bir hastalıktır.

İzlem çalışmaları ortaya koymuştur ki;

• DEHB olanların olmayanlara göre okulu bırakma oranı (% 32-40),
• Üniversiteyi tamamlama oranı (% 5-10),
• Çok az ya da hiç arkadaşa sahip olmama oranı (% 50-70),
• İş yaşamlarında düşük performans oranı (%70-80),
• Antisosyal aktivitelerle ilgilenme oranı (%40-50),
• Sigara ve madde kullanma oranı çok daha yüksektir,
• Ayrıca, DEHB ile büyüyen çocukların, ergenlikte hamile kalma ve cinsel yolla bulaşan hastalıklara yakalanma oranı (),
• Yetişkinlik döneminde depresyon oranı (%20-30),
• Kişilik bozukluğu gösterme oranı (yüzde 18-25),
• Çeşitli şekillerde hayatlarını yanlış yönlendirme ve yaşamlarını tehlikeye atma durumları çok daha yüksek orandadır

Tüm bu yaşanan ciddi sonuçlara rağmen, çalışmalar gösteriyor ki;  DEHB'i olan kişilerin yarısından azı, tedavi olmaktadır.
DSM 5’e göre Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu’nun belirtileri nelerdir?

*DSM–5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders): Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından yayınlanan ve zihinsel hastalıklara tanı koymak için ölçütleri belirleyen Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı.

Dikkat eksikliği olan kişi:

• Detaylara dikkat etmez, sürekli hata yapar,
• Dikkatini korumada sıkıntı yaşar,
• Dinlemez görünür,
• Verilen komutları izlemede güçlük çeker,
• Organizasyon sorunu yaşar,
• Yoğun düşünme gerektiren işlerden kaçınır ya da bu işleri yapmaktan hoşlanmaz,
• Eşyalarını kaybeder,
• Dikkati kolayca dağılır,
• Günlük işlerini unutur.

Hiparaktivite-dürtüsellik sorunu yaşayan kişilerin davranış biçimleri nasıldır?

• Durduğu yerde duramaz; elleri, ayakları kıpır kıpırdır,
• Uzun süre aynı yerde oturmada sıkıntı yaşar,
• Çocukken koşar ya da tırmanır, yetişkinken yerinde duramaz,
• Sessizce bir şeyle meşgul olmada sıkıntı yaşar,
• Motor takılmış gibi veya düz duvara tırmanırcasına hareketlidir,
• Çok konuşur,
• Karşıdaki kişi sorusunu bitirmeden cevabı yapıştırır,
• Bekleme gerektiren ya da sırayla yapılan işlerde sıkıntı yaşar,
• Başkalarının sözünü keser,

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu DEHB teşhisi konulabilmesi için yukarıda sıralanan belirtilerin çocuklarda 6 ya da fazlası, 17 yaş sonrası için en az 5 belirti olmalıdır. Ayrıca belirtilerin arada bir ortaya çıkması tanı için yeterli değildir.  Belirtiler birçok ortamda ve çok sayıda kendini göstermiş olmalıdır.

Yaşa göre Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu’nun belirtileri değişir mi?

Bireyin hayatının farklı dönemlerinde (çocukluk, ergenlik, yetişkinlik) DEHB’nin belirtileri değişebilir. Bu zaman zarfında yıllar içinde belirtiler birbiriyle yer değiştirebilir ve geçişler yaşanabilir. Dolayısıyla da aynı kişinin hayatının faklı zamanlarında DEHB’nin o anda ve o kesitte kendini gösterme şekli değişkenlik gösterebilir. Hayatının bir döneminde hiperaktivite-dürtüsellik baskınken diğer bir döneminde ise dikkat eksikliği daha ön planda olabilir. 

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) nasıl tedavi edilir?

Dünya’da ve Türkiye'deki tüm resmi çocuk psikiyatrisi klinikleri DEHB'nin genetik nedenli, nörobiyolojik bir hastalık olduğunu ve DEHB tedavisinde en önemli seçeneklerden birisinin ilaç tedavisi olduğu konusunda görüş birliği içerisindedirler. İlaç tedavisiyle eş zamanlı uygulanan bilişsel-davranışçı terapi, neurofeedback, play attention ve dikkat artırma eğitimi gibi yöntemler tedavide hızlı etki başlangıcı ve daha iyi iyileşme oranları sağlamaktadır.

Sınav Kaygısı ile Baş Etmek için tıklayınız.