Deprem ve sel, ölüm acısı, ayrılık acısı, ani travma, boğulma olayları gibi olaylara maruz kalan kişilere veya bu olaylardan bir yakınını kaybeden kişilere nasıl yaklaşmalıyız?
İlk yardım denildiğinde ilk aklımıza fiziksel müdahale gelirken, psikoloji çoğu zaman göz ardı ediliyor. Travmaya maruz kalan kişilere doğru yaklaşım büyük önem taşıyor. İlk yardımda iletişim kurulurken büyük bir hassasiyet gösterilmesinin önemine işaret eden uzmanlar, beklenmedik ani tepkilere saygı duyulmasını ve önyargılardan uzak durulmasını tavsiye ediyor.
Üsküdar Üniversitesi NPISTANBUL Hastanesi’nden Uzman Klinik Psikolog İhsan Öztekin, travmaya maruz kalmış kişi veya kişilerle iletişim kurulurken çok hassas olunması gerektiğinin altını çizerek, “Kişi içine kapanmış olabilir. Gergin, öfkeli ve aşırı üzüntülü olabilir. İlk yaklaşımda ‘ben sana yardım etmeye geldim’ mesajını vermeden kendisine zaman tanınmalı ve hemen beklenti içine girilmemelidir” diyor.
GÜVEN VERİCİ DURUŞ ÖNEMLİ
Psikolojik ilk yardımın, yardım isteği veya başvurusu olmadan da yapılabileceğini belirten İhsan Öztekin, müdahalede öncelikle; sakin, karşı tarafa güven verici bir duruş ile iletişime geçilmeye çalışılması gerektiğini vurguluyor.
“İletişime kapalıysa, yardım almayı kabul etmiyorsa saygı duyulmalı, ne zaman yardım almak isterse yardım etmeye hazır olunduğu bilgisi verilmelidir” diyen Uzman Klinik Psikolog İhsan Öztekin, travmaya uğrayan kişilerde görülen ilk duygu durumlarını ise şöyle özetliyor:
“Yaşanılan travmatik olay kişide çaresizlik, ümitsizlik, şaşkınlık, anlam verememe, aşırı korku, kaygı, dehşete düşme gibi duygular oluşturabilir. Tabii kişilerin verdiği tepkiler yaşı, fiziksel ve psikolojik sorunları, önceden yaşadığı üzücü olaylar ve yaşadığı olayın şiddeti gibi etmenlere göre değişiklik gösterebilir.”
BAŞLANGIÇTA BAZEN SÜKÛNET, KONUŞMAKTAN DAHA FAYDALI OLABİLİR
Psikolojik ilk yardımın uzun süreli ve tedavi amaçlı bir yardım olmadığını vurgulayan Uzman Psikolog İhsan Öztekin, ilk anda en temel amacın kişileri kendilerine iyi gelecek davranışlara yöneltmek ve kendilerine zarar verebilecek davranışlardan kaçınmalarını sağlamak olduğunu söyledi. “Kişi çaresizlik, ümitsizlik duygularından uzaklaştırılıp, kurulan iletişim ve sağlanan güvenle, olumlu duygular edinmesi sağlanır” diyen Öztekin, psikolojik ilk yardımın 3 temel ilkesinin ise “İzle-Dinle-Bağ Kur” olduğunu kaydediyor. Yardımın illa kapalı bir ortam ve masa-sandalyede olmasının gerekmediğini, her yerde olabileceğini anlatan İhsan Öztekin, “Psikolojik ilkyardımı yapacak kişi kendini çok iyi ifade etmeli, kendini çok iyi tanıtmalı, bulunulan ortam güvensiz bir ortamsa güvenliği sağlanmalı veya kişinin daha güvenli bir ortama alınması sağlanmalı. Başlangıçta, bazen sadece fiziksel varlık, sükûnet ve destek göstermek, konuşmaktan faydalı olabilir” dedi.
İLK BAĞ UZUN SÜRELİ YARDIMA ZEMİN HAZIRLAR
İhsan Öztekin, travmaya maruz kalan birden fazla kişi varsa, tümü izlenip psikolojik ilkyardıma en muhtaç olan kişilerin belirlenmesi gerektiğini dile getirerek, sonraki adımları ise şöyle sıralıyor:
“Psikolojik ilk yardımda bulunacak kişiler belirlendikten sonra en uygun iletişim yöntemleri ile kişinin sorunlarını, duygularını, isteklerini paylaşması sağlanır. Kişi ile kurulan bu bağ ile daha sonra sağlanacak uzun süreli yardım ve desteğin zemini de oluşturulmuş olur. Psikolojik ilk yardımda teknik anlatımlardan, analiz ve nasihatten uzak durulmalı. Beklenmedik ani kişisel tepkilere saygı duyulmalı ve önyargılardan uzak durulmalı.”
PSİKOLOJİK İLK YARDIM ALMAK İSTEMEME NEDENLERİ?
- Travmatik olayı yeniden yaşamayı ve düşünmeyi istememe
- Diğer insanlara yük olma kaygısı
- Neye ihtiyaçları olduğunu bilmeme
- Alacakları yardımın işe yaramayacağı düşüncesi
- Utangaç, mahcup, zayıf hissetme
- Diğer insanların anlamayacağını düşüncesi
- Yargılanacaklarına yönelik kaygı
- Kontrollerini kaybetme korkusu
PSİKOLOJİK İLK YARDIMDA YAPILMASI GEREKENLER
- Sakin, nazik, yardım etmeye hazır olunmalı ve bu karşı tarafa hissettirilmeli.
- İlgi ve dikkat belli edilmeli.
- Beden dili iyi kullanılmalı. Göz teması, fiziksel mesafe, yüz ifadesi ve mimikler konusunda hassas olunmalı.
- Duyguların ifadesine yardım edilmeli. Kendisini, duygularını anladığı hissettirilmeli.
- Teknik anlatımlardan, analiz ve nasihatten uzak durulmalı.
- Beklenmedik ani kişisel tepkilere saygı duyulmalı.
- Önyargılardan uzak durulmalı.
- Deprem gibi afet ortamında psikolojik ilkyardım amacıyla orada bulunuluyorsa, kolaylıkla ulaşılabilir ve görünür yerde olunmalı.
- Yaşanan ve yaşanabilecek zorluklar ve problemler hakkında bilgi ve birikim sahibi olunmalı.
- Yardıma ihtiyacı olan kişi hakkında bilgi sahibi olunmalı.
- Yapması gereken ve yapabileceklerinin dışına taşmamalı. Alanı dışına taşan ya da daha fazla uzmanlık gerektiren konularda gerekli yönlendirmeyi yapmalı. Bunun için yönlendireceği uzmanlarla önceden iletişimi sağlamış olmalı.
PSİKOLOJİK İLK YARDIMDA YAPILMAMASI GEREKENLER
- Eleştiri ve tartışmalara girilmemeli.
- “İyi olacaksın, boş ver, kafana takma” gibi söylemlerden uzak durulmalı.
- “Daha da kötüsü olabilirdi” diyerek şanslı olduğu söylenmemeli.
- Kişiyi dinlemeden, duygu ve düşüncelerini bilmeden tavsiyelerde bulunulmamalı.
- Kişinin hikâyesi dinlemeden kendi düşünce ve tecrübeleri anlatılmamalı.
- Kişi kendini rahatsız eden konuları anlatırken susturulmamalı.