Pandemik Hastalık; tüm dünyada eş zamanlı olarak yaşanan ve çok sayıda insanı yaşamını tehdit eden bulaşıcı hastalıktır. Tarihte de kara veba, kolera, grip, tifo, domuz gribi ve günümüzde Covid 19 bu hastalıklar arasında değerlendirilmektedir.
Ocak 2020 itibariyle tanımlanan ve ilk olarak Çin’ in Vuhan eyaletinde orta çıkan Yeni Koronavirüs (COVID-19) salgını, hayvandan insana bulaşarak yayılmaya başlamış ve diğer dünya ülkelerini de etkisi altına alarak her bir ülkenin kendisi için ivedi tedbirler almasını gerektirmiştir.
Ülkemizde de alınan tüm tedbirler çerçevesinde en kritik olanlarından biri, 21 Mart 2020 tarihi itibariyle, 65 yaş ve üstü ile kronik hastalığı olan bireylerimiz için hastalıktan korunmak amacıyla getirilen sokağa çıkma yasağı olmuştur. Sürecin getirdiği zorluklar beraberinde bu yasakların da psikolojik etkilerinin yaşanması olasıdır.
Ülkemizde 65 yaş ve üstü bireyler ülke nüfusumuzun %9,1 ini oluşturmakta olup 7 milyon 551 bin kişi bulunmaktadır. Yaşlanan dünyada artan yaşlı nüfusumuzu korumak ve onların iyilik halini sağlamak sorumluluğumuzdur. 65 yaş ve üzeri yaşlı olarak ifade edilmekle birlikte, bu dönem kronolojik¸ biyolojik¸ fizyolojik¸ sosyal ve psikolojik bir takım gerileme ya da değişimlerin olduğu bir dönem olarak değerlendirilmekte olup öte yandan bu dönem aslında bilgi ve deneyimin en üst seviyede olduğu, kristalize olmuş bilgilerin diğer bir deyişle bilgeliğin varlığından söz edildiği bir dönemdir. Bilgi ve deneyim yüksekse, üretkenlik devam ediyorsa ve zihinsel esneklik mevcutsa yaşlı birey değişen rollere bir o kadar kolay uyum sağlayarak kabul içinde olacaktır.
Bireyin kendisi, ailesi ya da yakınlarının fiziksel bütünlüğüne ya da yaşamına yönelik ciddi bir tehdidin varlığı ve bireyin baş edebilme yeteneğini aşan bir olay travmatik yaşam olayı olarak ifade edilmekte olup, Covid 19 salgını da yaşamı tehdit eden, psikolojik etkileri yüksek olan bir yaşam olayıdır. Bu nedenle yaşlı bireyin psikolojin sağlamlılığını ve iyilik halini sağlaması gerekmektedir.
Covid 19 Salgınını Neden travmatik yaşam olayı olarak değerlendiriyoruz
- Bu durumlar önceden tahmin edilememiştir, kişiler olacaklara hazır değildir
- Olanlar üzerinde kontrol gücü yok ya da çok azdır ve her an her şeyin olabileceği bilincine ulaşılır
- Yaşam ve dünya ile ilgili beklentiler sarsılabilir, “bana olmaz ya da burada olmaz” gibi söylemlerin bir hükmü kalmamıştır
- Bireylerin stigma(damgalama) hissi yüksektir
Covid 19 Salgınının Toplumda Yarattığı hayal kırıklığının kendini gösterdiği Biçimler
- Terk edilmişlik, yalnız bırakılmışlık ve kırgınlık duyguları
- Alınabilecek desteğin sınırlılığı ve kayıplar tüm gerçekliğiyle farkedilmesi
- Tükenmişlik halinin giderek artması, sağlık sorunlarının ortaya çıkması
- Toplumun diğer kesimlerine karşı yabancılaşma
- Motivasyon kaybı
- Maddi sıkıntılar ve beraberinde çatışmalar belki gruplaşmalar
- Toplumsal dayanışma ve desteğin azımsanması
Covid 19 Salgınında koruyucu olduğu düşünülen kaynaklar:
- Psikolojik sağlamlık
- Kişisel geçmiş
- Kişilik
- Önceki travmatik deneyimler
- Destek mekanizmaları/Kaynakları
Covid 19 Salgınında “Toplumsal dayanışmanın” pozitif etkisi vardır. Bunlar;
- Sürekli ve kolay erişilebilir destek
- Travmatik yaşantının paylaşımı
- Karşılıklı destek alışverişi
- Toplumsal bağların güçlenmesi
Covid 19 Salgınının Sonlarına doğru ve sonlanması Beraberinde “Yeniden Yapılanma ve İyileşme Aşaması”
- Yaşamlarını düzene sokmaya yönelik sorumluluğu kabullenme
- Çevrenin yeniden yapılandırılması
- Kayıplarla tekrar yüzleşme
- Olası yas sürecinin devam etmesi
- Yeni çevreye ve yeni yaşantıya uyum sağlama ve bunları içselleştirme gereksinimi
- Travmatik yaşam olayıyla birlikte gelen kişisel olgunlaşma ve yaşam deneyiminin farkına varma beklenmektedir.
Covid 19 Salgını Travmatik bir yaşam olayı olarak değerlendirildiğinden süreçte ya da sonrasında Travma Sonrası Stres Bozukluğu, depresyon, somatizasyon ve kaygı bozuklukları gibi psikiyatrik hastalıkların ortaya çıkabileceği bilinmektedir.
Covid 19 salgınının psikolojik etkilerinin önlenmesine yönelik aşağıda yer alan olumlu müdahaleler önerilmektedir.
“Covid 19 Salgınına Olumlu Müdaha Edin”
Olumlu Müdahale 1: Haber hijyeni
Evdeyiz, dışarı çıkma imkanımız yok dolayısıyla olanlara müdahale etme durumumuz da yok. O nedenle salgın ile ilgili haberleri ne kadar çok izlersek o kadar çok rahatlamayacak aksine kaygımız artacak, uyku düzenimiz bozulacaktır. Bu nedenle televizyon, gazete ya da internet ortamında psikolojinizi bozacak haberlerin etkisini en aza indirmek üzere bu araçları belli zamanlarda kullanma, araçlardan uzak durma yöntemini uygulamak gerekmektedir. Duygu ve düşünceleriniz olumlu etkileyecek kitaplar ya da yazılar okuma işe yarayacaktır.
Olumlu Müdahale 2: Camdan bir nefes “Kötülükleri bırak iyilikleri içine çek”
Evin balkon ya da camından her gün aynı saatte “Kötülükleri bırak iyilikleri içine çek” düşüncesiyle nefes alıp verilmesi. Beş ya da 10 dakika yapılması önerilir
Olumlu Müdahale 3: Evde Yirmi Adım
Evinizin içinde uygun gördüğünüz bir alanda, her gün aynı saatte olmak üzere en az 50 adım ya da ne kadar yapılabiliyorsa o kadar adım atılması
Olumlu Müdahale 4: “1 metreden fazla 2 dk.dan az temas” benim için en iyi sloganı
Bu sloganı kendinize günün belli saatlerinde ard arda söyleyin, hatta bunu saatinizi kuararlk en az 2 dakika yapın
Olumlu Müdahale 5: Yaşamı Gözden Geçirme Uygulaması
Geçmiş deneyimlerinizi düşünün, neler yaşadınız, yaşamınız bu günlere nasıl geldi, çocukluğunuz, gençliğiniz, aile ve iş yaşamınız, ilişkileriniz… Bu düşünme işlemini akıllı telefon kullanıyorsanız kayıt altına alarak dinleyebilirsiniz. Ya da tüm yaşantıyı kaleme alabilirsiniz.
Olumlu Müdahale 6: Her gece 3 iyi uygulaması
Her akşam uyumadan önce güne dair e olumlu şey bulmaya çalışın ve bunların size iyi geldiğini düşünün, bulduklarınızı yazabilirsiniz
Olumlu Müdahale 7: İyimser Bakış (olumlama)
Evde ve bir yere çıkamıyor, ihtiyaçlar ve ilişkiler kısıtlanmış ve bunlar için birilerine bağlı olmuş ta olabiliriz. Olumlama olarak; ben değerliyim bu nedenle bir süre bu şekilde yaşamalıyım, korunuyorum, sağlıklı kalacağım, bir süre sonra sevdiklerimle bir arada olacağım, alışverişimi yapacağım, açık havada yürüyeceğim gibi inançlarımızın oluşturulması
Olumlu Müdahale 8: Yazma Eylemi
Bu süreçte bir deftere vakitlerimizin nasıl geçtiğini, neler hissettiğimizi her gün yazabiliriz. Yazmak duygularımızı açığa çıkarmak için en iyi yöntem olup, bizi rahatlatacaktır
Olumlu Müdahale 9: Teşekkür Eylemi
Birisine yaptığı bir şey sebebiyle -örneğin bu dönemde bizi ziyarete gelmeyerek riske etmediği ya da ihtiyaçlarımızı karşıladığı için teşekkür etmek, bunu telefon ederek, telefondan mesaj yazarak ve görüntü çekip göndererek yapabiliriz
Olumlu Müdahale 10: Şükran Ve Minnettarlık Uygulaması
Elimizdekinin değerini bilmek, sahip olunanla mutlu olmak ve kalıcı iyilik halini taşımak gibi bir amacı olan bu uygulama, yaşamımızda önemli olduğunu düşündüğümüz kişi ya da kişilere bir şükran mektubu yazmamızdan ibarettir. Yazdıklarımızın kalbimizden geldiğini hissedene dek yazmaya devam etmeliyiz. Yazdıklarımızı sesli de okuyabiliriz; eğer böyle yaparsak bu duygu daha da güçlenecektir. Ve ardından değer verdiğimiz, değer verildiğini hisseden kişi de bize minnettarlık içeren bir geri bildirimde bulunacaktır
Olumlu Müdahale 11: En İyi Ben ve En İyi Yönler
En iyi olduğumuz, en iyi yaptığımız şeylerin listesini çıkarabiliriz. Peki en iyi olduğumuz bu özelliklerimizi olan duruma nasıl uyarlayabiliriz, bu gücü nasıl kullanabiliriz? Bir düşünelim…
Olumlu Müdahale 12: Anımsama
Eski fotoğraflarınızı duvara yapıştıralım, her biri ile ilgili olan anılarımızı anlatalım
Olumlu Müdahale 13: “Ekranda Bir Çaya Gel”
Akıllı telefon kullanıyorsak sevdiklerimizle belli zaman dilimleri belirleyip belli bir rutine koyarak, aynı anda çay demleyip karşılıklı içerek sohbet edebiliriz. Bunu bir işle uğraşırken yapmamak, özel bir zaman ayırmak önemlidir.
Sağlıkla kalın,
Öğr.Gör.İdil Arasan Doğan