Disfaji veya yutma güçlüğü, birçok farklı tıbbi durumun belirtisi olarak bilinir. Genellikle sinir sistemi bozuklukları, kas bozuklukları veya boğazdaki fiziksel tıkanmalardan kaynaklı ortaya çıkabilir. Çoğu zaman farklı bir hastalığın belirtisi olarak bilinirken, bazı durumlarda birincil neden de olabilir. Ağrılı olabilen yutma güçlüğü, bebeklerde ve yaşlılarda daha sık görülür. Yutma güçlüğü tedavisi, bu sorunun altındaki nedene bağlı olarak farklılık gösterir.
Yutma güçlüğü sadece bir ya da iki defa yaşanırsa önemli bir duruma işaret etmez. Ancak sürekli olarak tekrar eden bir durum olduğunda bu sorunu yaşayan kişilerin bir uzmana görünmesi ve problemin altta yatan nedeninin araştırılması gerekir.
Disfaji (Yutma Güçlüğü) Neden Olur?
Disfaji nedenleri arasında pek çok farklı rahatsızlık ve sorun olabilir. Yutma güçlüğü, herhangi bir hastalığın belirtisi olarak ortaya çıkabileceğinden, bazı durumlarda bu soruna neyin sebep olduğunu belirlemek mümkün olmayabilir.
Yutma güçlüğüne neden olabilecek sağlık sorunları ve bazı durumlar şu şekilde sıralanabilir:
Sinir Sistemi ve Beyin Bozuklukları
Bazı durumlar sinir sistemini etkileyerek beyin bozukluklarına neden olabilir. Nörolojik nedenler arasında görülen bu hastalıklar; Parkinson hastalığı, multipl skleroz, inme, travmalar ya da demans olarak bilinir. Bu gibi durumlar yutma ile karakterize olabilir.
Kas Bozuklukları
Myastenia gravis (MG), vücuttaki kasların zayıflamasına neden olabilen otoimmün bir kas hastalığıdır. Yutma ile bağlantılı kaslar da bu durumdan etkilenebilir.
Kanser ve Radyoterapi
Bazı kanserler ve radyoterapi gibi bazı kanser tedavileri yutma güçlüğüne neden olabilir. Yemek borusunda iltihaplanma, sertleşme veya yutmada zorlanma olabilir.
Gastroözofageal Reflü Hastalığı (GÖRH)
Mide asidinin yemek borusuna geri gelmesi ile bağlantılıdır. Mide asidi, yemek borusunun daralmasına neden olarak yutma güçlüğü gibi sorunlar ortaya çıkabilir.
Akalazya
Yemek borusunun alt kası besinlerin mideye girmesine izin verecek kadar gevşemediğinde yiyecekler boğaza geri gelebilir ve yutma güçlüğü yaşanabilir.
Skleroderma
Dokularda sertleşmeye yol açan bir romatolojik rahatsızlıktır. Alt özofagus sfinkterinin zayıflamasına yol açarak yutma güçlüğü sebepleri arasında yer alabilir.
Farengoözofageal Divertikül (Zenker divertikülü)
Yemek borusu üzerinde yiyecek parçacıklarını oluşturan ve toplayan küçük bir kese, yutkunma güçlüğüne, hırıltılı seslere, ağız kokusuna ve tekrarlayan boğaz temizleme veya öksürüğe neden olur.
Eozinofilik Özofajit
Besin alerjisi ile bağlantılı olabilen bu durum yemek borusunda eozinofil adı verilen çok sayıda hücrenin bulunmasından kaynaklanır. Eozinofil sayısı artarak sindirim sistemi hücrelerine saldırabilir. Bu nedenle ortaya yutma güçlüğü ve kusma gibi semptomlar çıkabilir.
Disfaji Belirtileri Nelerdir?
Yutma zorluğu yaşayan bazı kişiler, yalnızca bazı besinleri ya da sıvıları yutmakta zorlanırken, bazı insanlar sürekli olarak bu sorunu yaşayabilir. Disfaji belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
- Yutkunma sırasında acı ve ağrı
- Yutkunamamak
- Besinlerin boğazda veya göğüste sıkışması hissi
- Ses kısıklığı
- Yiyeceklerin geri gelmesi
- Mide ekşimesi
- Mide asidinin boğaza ya da ağza gelmesi
- Yutma esnasında öksürme ya da öğürme
- Kilo kaybı
Semptom ve belirtilerin görülmesi halinde kişilerin vakit kaybetmeden en yakın sağlık kuruluşuna gitmeleri önemlidir. Bu gibi durumlarda erken yapılan araştırmalar kanser gibi ciddi durumların teşhisi ve tedavisi bakımından önemlidir.
Disfaji Türleri Nelerdir?
Yutma işleminin doğal olarak gerçekleşmesi için kasların ve sinirlerin birlikte çalışması gerekir. Kas veya sinirlerin herhangi birinde işlevsel problem veya bozukluk olması yutma güçlüğünü tetikleyebilir.
Yutma güçlüğü, yutmanın 3 aşamasından birinde ortaya çıkabilir. Disfaji türleri şu şekilde sıralanabilir:
Oral Disfaji
Ağız içinde ortaya çıkan bir problemden kaynaklı gelişen yutma güçlüğüdür. Genellikle inme gibi nörolojik bir rahatsızlık sonrası dilde zayıflama ya da besinleri ağız içinde hareket ettirememe gibi problemlerden kaynaklanabilir.
Faringeal Disfaji
Boğazda kaynaklanan bir sorundan kaynaklıdır. Genellikle parkinson hastalığı ve felç gibi nörolojik ya da kas problemlerinin bir sonucu olabilir.
Özofageal Disfaji
Yemek borusundan kaynaklı ortaya çıkan bir yutma güçlüğüdür. Çoğunlukla bir tıkanma ya da boğazda tahriş sonucu gelişebilir. Tedavisi için genellikle cerrahi işlem gerekir.
Disfaji (Yutma Güçlüğü) Tanısı Nasıl Konur?
Disfaji tanısı için altta yatan nedenlerin belirlenmesi ve bazı testlerin yapılması gerekebilir. Uzman doktor tarafından gerekli görülen ve hastalığın teşhisi için yapılan testler şunlardır:
Yutkunma Testi
Bu test, çoğunlukla bir uzman tarafından veya dil ve konuşma terapisti tarafından yapılır. Bu test sonucunda yutma güçlüğüne neden olan durumun besinlerden mi yoksa sıvılardan mı olduğu tespit edilir.
Baryum Yutma Testi
Hastadan baryum içeren bir sıvı yutması istenir. Görüntüleme teknikleri arasında bulunan röntgenle birlikte hastanın yemek borusundaki kaslarının işlevine bakılır ve ayrıntılı olarak incelenir.
Endoskopi
Hastanın yemek borusu bir kamera yardımıyla incelenir. Bu işlem sayesinde boğaz ve yemek borusunda herhangi bir fonksiyonel sorun olup olmadığı anlaşılır.
Manometri
Yemek borusundaki kasların basınç değişiklikleri ölçülür. Bu işlem endoskopi sırasında bir sorunla karşılaşılmazsa doktor tarafından gerekli görülebilir.
Disfaji (Yutma Güçlüğü) Tedavisi
Disfaji tedavisi, altta yatan nedene ve yutma güçlüğünün türüne bağlı olarak farklılık gösterebilir. Yutkunma sırasında yaşanan zorluklar bazı durumlarda herhangi bir tedaviye gerek kalmadan kendiliğinden geçebilir.
Ancak altta yatan farklı nedenlerin olması halinde bu durumların tedavisi bir veya daha fazla uzman tarafından yapılması gerekebilir. Nörolojik rahatsızlıklardan kaynaklanması halinde kesin bir tedavi sağlamak zor olabilir.
Ayrıca Parkinson hastalığı sebebiyle yutmada zorluk yaşayan kişilere ilaç tedavisi uygulanabilir ve bu tedaviler iyi sonuçlar verebilir. Oral ve faringeal yutma güçlüğü tedavilerinde uygulanan yöntemler şu şekildedir:
Yutma Terapisi
Konuşma ve dil terapisti tarafından yapılır. Yutma güçlüğü sorunlarının azalması ve etkili bir yutma için yeni yöntemler öğretilir. Ayrıca zayıflayan kasların güçlenmesi bakımından bazı fizik tedavi yöntemleri de uygulanabilir.
Diyet
Bazı vakalar besinleri veya sıvıları yutmada uzun süreli zorluk çekebilir. Bu nedenle kişilere daha kolay yutulan yiyecekler önerilir. Bu sırada dengeli ve düzenli bir diyet programı yapılması gerekir.
Tüp ile Besleme
Kişilerde zatürre, yetersiz beslenme ya da dehidrasyon riski bulunuyorsa, burun tüpü (nazogastrik tüp) ya da PEG (perkütan endoskopik gastrostomi) ile beslenmesini sürdürmesi gerekir. PEG tüpleri direk olarak mideye cerrahi yöntemlerle takılır.
Özofageal tedavisi ise genellikle cerrahi girişimlerle yapılır. Bu yöntemler arasında dilatasyon ve botoks enjeksiyonu bulunmaktadır. Yemek borusunun daralması sonucu genişletme işlemi yani dilatasyon uygulaması yapılır. Yemek borusuna küçük bir balonun yerleştirilmesi ve şişirilmesiyle birlikte yapılır. Botoks enjeksiyonu ise yemek borusundaki kasların sertleşmesini düzeltmek için uygulanır.